Casa de Areia – House of Sand (2005)

Regie: Andrucha Waddington | 103 minuten | drama, romantiek | Acteurs: Fernanda Torres, Fernanda Montenegro, Seu Jorge, Luiz Melodia, Camilla Facundes, Enrique Díaz, Stênio García, Ruy Guerra, Emiliano Queiroz, João Acaiabe, Jorge Mautner, Nelson Jacobina, Haroldo Costa

‘Casa de Areia’ is een ambitieuze film van regisseuse Andrucha Waddington. Een film die de hele 20e eeuw beslaat, en die drie generaties van vrouwen aan bod laat komen. De film begint in 1910, een tijdperk waarin pioniers delen van het grote Braziliaanse land probeerden te ontsluiten om er nederzettingen neer te zetten. Vasco de Sá is zo’n pionier. Verblind door een ideaal van een nieuw bestaan, sleurt hij Áurea en Maria mee naar de bizarre duinwoestijnen van Maranhão, waar het altijd waait en heet is, en waar zand en water voortdurend landje-pik spelen.

De dromen van Vasco hebben rampzalige gevolgen voor de drie vrouwen: moeder Maria, dochter Áurea (vrouw van Vasco) en later kleindochter Maria. Op schitterende wijze wordt getoond hoe onbarmhartig Maranhão is voor iedereen die meent daar een bewoonbare plek van te kunnen maken, maar ook hoe strijdvaardig en wanhopig tegelijk de vrouwen zich levend proberen te houden in de omgeving en proberen uit deze streek weg te komen. De enige hulp die ze daarbij krijgen is van Massu, een afstammeling van slaven, die met een kleine gemeenschap ex-slaven de enige bewoner is van deze streek.

De film speelt zich in vier perioden af: 1910, als de vrouwen aankomen en alleen achterblijven in Maranhão; 1919, als Áurea, inmiddels moeder van dochtertje Maria, een kamp met wetenschappers ontdekt en een kortstondige affaire heeft met de militair Luiz; 1942, als de Tweede Wereldoorlog overal aan de gang is, behalve in Maranhão, zo lijkt het; en in 1969, als kleindochter Maria haar inmiddels bejaarde moeder Áurea opzoekt, die dan nog altijd in Maranhão woont.

In die zestig jaar verandert er in Maranhão niets: de duinwoestijnen blijven even ontembaar, en de rollen van dochter Áurea en moeder Maria worden geruisloos overgenomen door kleindochter Maria en haar moeder Áurea. Dat vergt enige oplettendheid, want de actrices nemen letterlijk elkaars rollen over. De grootste veranderingen vinden plaats in de lucht: in 1910 is er de komeet Halley, in 1919 een complete zonsverduistering, in 1942 vliegen Amerikaanse gevechtsvliegtuigen over en 1969 is het jaar van de eerste man op de maan.

Dit verhaal van drie vrouwen, die elk op hun eigen manier omgaan met hun ‘gevangenschap’ in een leven waar ze zelf niet voor hebben gekozen, wordt mooi in beeld gebracht. De prachtige natuur van de Maranhão en de goede actrices Fernanda Torres en Fernanda Montenegro (in het echte leven ook dochter en moeder) helpen hier natuurlijk ook bij. Wat verder vooral opvalt is de mooie compositie van beeld en de veelvuldige stilte die de bedruktheid van de omgeving goed laten uitkomen.

Toch maakt de film uiteindelijk te weinig indruk om als groots familie-epos te beklijven. Dat heeft onder andere te maken met de wat verwarrende rolverdeling. Beide actrices spelen dochter, moeder en/of grootmoeder, afhankelijk van de periode waarin het verhaal zich afspeelt. Omdat de jaren niet bij de scènes worden vermeld, kan dit soms erg verwarrend zijn. Een ander zwak punt zijn de dialogen, die té algemeen blijven. Omdat de film zo’n grote tijdsspanne beslaat, maak je eigenlijk alleen de memorabele momenten van deze mensen mee. Dat houdt de personages te veel op afstand. Het verhaal zelf is sterk, maar de dramatische uitwerking blijft beperkt. De personages kruipen niet onder de huid van de kijker.

Het lijken kanttekeningen in de marge, maar een ambitieuze film die uiteindelijk faalt op dramatisch niveau kan moeilijk echt geslaagd worden genoemd. ‘Casa de Areia’ heeft een interessant verhaal, is erg mooi gefilmd en er wordt goed geacteerd, maar de film weet de pretenties uiteindelijk niet voldoende waar te maken.

Daniël Brandsema