Charlatan (2020)
Regie: Agnieszka Holland | 118 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Ivan Trojan, Josef Trojan, Juraj Loj, Jaroslava Pokorná, Jirí Cerný, Miroslav Hanus, Ladislav Kolár, Martin Sitta, Jan Vlasák, Barbora Milotová, Milena Sajdkova, Magdaléna Borová, Otmar Brancuzský, Daniela Vorácková
‘Charlatan’ gaat over het leven van de Tsjechische alternatieve geneesheer Jan Mikolasek (subliem vertolkt door vader en zoon Trojan). Het is ergens in de jaren vijftig en drommen aan mensen komen uit alle windstreken om hun plas bij Mikolasek te laten controleren. Na jarenlange studie bij een lokale genezeres kan Mikolasek namelijk allerlei ziektes aflezen aan de hand van urine. Vervolgens geeft hij ze medicijnen op plantbasis en adviezen hoe ze hun ziekte of ongemak kunnen overkomen. Mikolasek, die steevast ontkent dat hij dokter is, doet dit niet alleen voor het klootjesvolk, maar ook voor hoge piefen uit binnen-en buitenland. Dit heeft hem geen windeieren gelegd. Vanuit zijn riante villa biedt hij iedereen hulp aan die dat wil. Echter, als de communisten eenmaal aan de macht komen in Tsjechië, willen zij Mikolasek en zijn trouwe medewerkers, waaronder zijn geliefde Frantisek Palko (Juraj Loj), vervolgen voor verraad aan de staat.
In het kader van ‘Women Make Film: A New Road Movie Through Cinema’ (Mark Cousins, 2021) moet er ook een lans gebroken worden voor de regisseur van ‘Charlatan’, Agnieszka Holland. Hoewel ze al vijf decennia als regisseur actief is in en buiten Polen, worden haar gedurfde producties nog wel eens over het hoofd gezien. Ga bijvoorbeeld de film ‘In Darkness’ (2011) zien, een huiveringwekkend Holocaustverhaal. Of haar televisiewerk voor kwaliteitsseries als “The Wire” (2004-2008), “The Killing” (2011-2014) en “House of Cards” (2013-2018). Holland is eigenlijk van alle markten thuis, van televisiefilms tot aan grote dramaproducties. De grote constante is dat het altijd uitdagende ideeën betreft, dat ze haar publiek als volwassenen behandelt en dat het meestal gaat over interessante buitenbeentjes in de samenleving. Dit alles geldt wederom voor ‘Charlatan’.
‘Charlatan’ voelt als een zeer intense, afgemeten, en soms bijna hermetische, film, feitelijk zoals het hoofdpersonage Mikolasek zelf. Al vanaf het begin is hij gesloten en duidelijk een getergd persoon. Mikolasek voelt zich anders en gedraagt zich soms ook als een buitenbeentje. Daarbovenop krijgt hij nog eens een oorlogstrauma. Nadat hij als soldaat gedwongen was de trekker over te halen bij een standrechtelijke executie, doet Mikolasek tijdens zijn dienst uit gewetenswroeging een zelfmoordpoging. Zijn jonge leven is dus al geen kattenpis. Eenmaal terug bij zijn ouders probeert Mikolasek zijn leven weer op te pakken en merkt de tuinierszoon dat hij een speciale gave heeft voor genezing. Aan de hand van de lokale ‘heks’, tegen de wil van zijn vader, leert Mikolasek meer over zijn unieke gave en hoe hij daar mensen beter mee van dienst kan zijn. Vooral in de eerste helft van ‘Charlatan’ laat de film in het midden of Mikolasek mensen daadwerkelijk helpt of gewoonweg goede verhalen verkoopt.
‘Charlatan’ is een piekfijne productie op alle fronten en deelt zijn hoogwaardige esthetische kwaliteiten met middelgrote Hollywoodproducties, zoals ‘The Imitation Game’ (Morten Tyldum, 2014) en ‘The Darkest Hour’ (Joe Wright, 2017). Bovendien wendt de film een klassieke flashbackstructuur aan en toont zowel de kracht als gebreken van het hoofdpersonage. De film ziet dat deze twee facetten van de mens Mikolasek diep met elkaar zijn verbonden. Daarnaast heeft regisseur Holland een sterk oog voor historisch detail. Duitsland is bijvoorbeeld altijd op de achtergrond in Tsjechië, luister maar naar de radio die opstaat in de film of de liedjes die de lokale bevolking zingt. Opmerkelijk is ook het aantal shots met kozijnen en tralies in ‘Charlatan’. Dit past goed bij het idee van dictatoriale regimes – iedereen zit gevangen in dit soort cinematografische composities, inclusief de mensen die medeburgers ondervragen en opsluiten. Bovendien is de muziek op de soundtrack vrij spaarzaam, wat het behoorlijk effectief en onheilspellend maakt als het moment daar wel is.
Langzaam laat ‘Charlatan’ echter zijn ambiguïteit los en kiest duidelijk de kant van Mikolasek, het zoveelste onterecht berechte en verfoeide individu door een almachtige staat. Hiermee valt tevens de kritische blik weg dat Mikolasek misschien een charlatan is en vooral teert op de goedgelovigheid van hoog tot laag in de Tsjechische maatschappij. Laat staan dat Mikolasek op de toppunt van zijn roem ook flirtte met het naziregime. Niettemin blijft het personage zelf een vat vol tegenstrijdigheden. Hoewel een open geheim, is Mikolasek homoseksueel maar ook diep religieus. Ook wil hij iedereen genezen, maar heeft hij ook gewelddadige en zelfdestructieve uitspattingen. Als kattenliefhebber kun je daarom maar beter wegblijven bij de film en je zou bijna denken dat ‘The Shining’ (Stanley Kubrick, 1980) als voorbeeld diende.
Uiteindelijk herbergen zowel ‘Charlatan’ als Mikolasek een enorme woede tegen wat zij zien als onrecht, bijna tot in de dood. De tragedie voor de gedoemde Mikolasek is natuurlijk dat de mensen, die hij behandelde en genas, ook degene zijn die hem de strop om doen. Misschien is de film daarom niet zozeer geïnteresseerd in of Mikolasek de zaak bedonderde, maar veel meer in het hoogverraad aan de vrijheid en de liefde in dit politiek regime. Dit verhaal is namelijk ook, niet zo stiekem, een liefdesverhaal en biedt in tegenstelling tot bijvoorbeeld ‘The Ascent’ (Larisa Shepitko) maar bar weinig zicht op martelaarschap.
Roy van Landschoot
Waardering: 4
Bioscooprelease: 9 september 2021