Cigán (2011)
Regie: Martin Sulík | 107 minuten | drama | Acteurs: Jánko Mižigár, Martin Hangurbadžo, Martinka Kotlárová, Miroslava Jarábeková, Miroslav Gulyas, Attila Mokos
‘Cigán’ speelt zich af in een armoedig Roma-dorp in Oost-Slowakije. Het dorp bestaat voornamelijk uit bouwvallige huizen (wel bijna allemaal met satellietschotels) en straatjes liggen vol modder en afgedankte spullen. Adam (Jánko Mižigár) is veertien als zijn vader (Ivan Mirga) dood langs de weg wordt gevonden. Was het moord (gegeven de gevonden messteken) en wie is dan de dader? De oorzaak is onduidelijk. Adam twijfelt aan de doodsoorzaak. Hij is een wat gevoelige jongen die in het zigeunerdorp voor mietje wordt uitgemaakt. Hij heeft een oogje op de jonge – maar niet zo onbedorven – Julka (Martinka Kotlárová), die een beetje met hem speelt. Zijn problemen nemen verder toe als zijn moeder (Miroslava Jarábeková) al weer snel hertrouwt met Zigo (Miroslav Gulyas), de broer van zijn vader. Oom Zigo doet in allerlei duistere zaakjes. Hij kent geen scrupules: van de ‘blanken’ mag je alles stelen (‘die discrimineren ons toch, behandelen ons slecht en zijn niet te vertrouwen’). Ook zijn eigen volk ontziet hij echter niet, hij is een woekeraar die profiteert van de tegenslagen van zijn schuldenaren.
De houding van Zigo is gebaseerd op eeuwenlange ervaringen tussen zigeuners en de buitenwereld. In die zin leert ‘Cigán’ ons het nodige over de houding van zigeuners en hoe zij hiertoe gekomen zijn. Adam vertrouwt oom Zigo niet en wil niets met zijn duistere handeltjes te maken hebben, maar deze oefent steeds meer druk op hem uit en ook op Adams wat labiele broertje Marian (Martin Hangurbadžo), die dreigt aan lijmsnuiven ten onder te gaan.
Adam krijgt – met vele anderen uit het dorp – boksles van de plaatselijke priester (Attila Mokos), die hem op het ‘rechte’ pad probeert te houden. In de liefde zit het niet mee, de mooie Julka wordt om financiële redenen uitgehuwelijkt aan een rijke Tsjech. Ook hier wordt een maatschappelijk inkijkje gegeven in de door omstandigheden bepaalde zeden en gewoonten van Roma.
Het verhaal van ‘Cigán’ volgt de Roma-familie die zich met vele zaken bezig houden, waaronder diefstal, heling en illegale houtkap. Kortom: alles wat geld kan opleveren. Werk kunnen zij immers niet vinden omdat zij vaak gediscrimineerd worden. Adam ziet het zwarte gat waarin hij dreigt te worden gezogen (en te verdwijnen) als hij binnen zijn gemeenschap blijft hangen en twijfelt hevig over hoe hij zijn toekomst moet gaan inrichten. Mooie rustpunten in de wat springerige ontwikkelingen zijn die waarin de overleden vader zijn zoon opzoekt en Adam de adviezen geeft die hij zo nodig heeft.
‘Cigán’ is uniek in het opzicht dat – met uitzondering van de rol van de priester – er door regisseur Martin Sulík is gewerkt met niet-professionele acteurs uit de Slowaakse Roma-gemeenschap (die ook nog hun eigen Roma-taal spreken). Jan Mizigar en Miroslav Gulyas vertolken de rol van Adam en oom Zigo overtuigend. De beelden van het dorpsleven en de woonomstandigheden zijn realistisch, er is op locatie gefilmd. De verhaallijn is wat onderontwikkeld en bestaat eigenlijk meer uit een aantal min of meer losstaande gebeurtenissen die tot de onvermijdelijke climax leiden… De muzikale ondersteuning versterkt de sfeer van de film die – ondanks de wat stereotiepe en enigszins uitvergroot neergezette personages – toch een realistisch beeld schetsen van het Roma-leven en hoe dit volk tot hun opvattingen over de buitenwereld is gekomen.
‘Cigán’ won meerdere prijzen waaronder de Europa Cinemas Label Award, de Don Quijote Award en de juryprijs op het Karlovy Vary International Film Festival.
Rob Veerman
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 5 juli 2012
DVD-release: 20 augustus 2013