De idioot – Idiot (2003)

Regie: Vladimir Bortko | 503 minuten | drama | Acteurs: Yevgeny Mironov, Vladimir Mashkov, Lydia Velezheva, Olga Budina, Inna Churikova, Oleg Basilashvili, Vladimir Ilin, Aleksandr Lazarev Ml., Andrey Smirnov, Anastasiya Melnikova, Rosina Tsidulko, Sergei Muchenikov, Aleksey Petrenko, Mikhail Boyarskiy, Larisa Malevannaya, Mariya Kiselyova

Ruim 500 minuten lang kijken naar stoffige, hooghartige 19e eeuwse Russen, die praten, praten, en nog meer praten. Is dat leuk? Of puur masochisme? De bedenker van de personages, situaties, en, niet in de laatste plaats, de dialogen, moet wel van heel goede huize komen, wil dit de moeite waard zijn. Gelukkig voor de kijker van Vladimir Bortko’s ‘De idioot’, is de schrijver niemand minder dan de literaire grootheid Fyodor Dostojevski. Het is een haast onmogelijke opgave, maar vrijwel elke minuut van deze ruim acht uur durende miniserie is eindeloos intrigerend. Dit komt natuurlijk grotendeels door de sterke dialogen, maar ook door de acteurs. Slechte vertolkingen kunnen een film of serie alsnog doen zinken, ook al is de dialoog ijzersterk. Gelukkig is het acteerwerk hier bijna zonder uitzondering uitmuntend, met als uitschieters Inna Churikova als de moederfiguur Lizaveta Prokof’yevna, en Yevgeny Mironov als vorst Myshkin, de “idioot” uit de titel.

Alles valt of staat bij de vertolking van de titelfiguur en Mironov houdt hem voortdurend boeiend en sympathiek. Zijn houding en gezichtsuitdrukkingen lijken direct toegang tot zijn gedachten en gevoelens te geven, en stralen een fascinerende mix uit van kwetsbaarheid, alwetendheid, naïviteit, en humaniteit. Hij is vaak ernstig en contemplatief, maar hij is ook dikwijls frivool, onbevangen, en leergierig als een kind. Lange tijd lijkt de typering “idioot” – ondanks zijn reële oorsprong in een Zwitsers hospitaal – vooral ironisch te zijn, omdat Myshkin iedereen lijkt te doorzien, en hij verregaande filosofische en ethische inzichten heeft, waarmee hij de mensen om hem heen weet te verbijsteren en ontwapenen. Maar in de laatste episodes is te zien dat hij niet in alle sociale situaties goed voor de dag komt en wat steken laat vallen. Het is moeilijk om zijn bijna perfecte brein en menselijk inzicht hier toch af en toe wat barsten te zien vertonen, maar het zorgt misschien voor wat meer menselijkheid.

Het is buitengewoon interessant om te zien hoe Myshkin langzaam in de zich behoorlijk elitair gedragende middenklasse snel respect en achting weet af te dwingen bij iedereen met wie hij enkele minuten spreekt. Vrijwel iedereen gaat vooringenomen met hem het gesprek aan, vol met cynisme en afgunst, maar na enkele anekdotes, rake observaties, of ontwapenende ontboezemingen, brokkelt de weerstand steevast af en weet hij anderen bijna meteen in hun ziel te kijken. Hij ziet en spreekt eigenlijk uitsluitend de waarheid, hoewel het uitspreken hiervan niet altijd gelijk staat aan tact of rechtvaardigheid, zoals een personage opmerkt.

Er komt heel wat gekonkel van deftig sprekende mensen in de serie voor, maar zoals zo vaak draait het vooral om liefde, relaties en intriges, net als in de gemiddelde soap. Maar de gevoelens – zoals trots, altruïsme, angst en haat – die hierbij komen kijken, en de manier waarop deze gevoelens worden blootgelegd, maakt het toch wat interessanter dan gemiddeld. En ook al wordt er soms wollig en over grote thema’s gesproken, de verhalen zijn tegelijkertijd ook heel toegankelijk, visueel prikkelend – zoals bij een verhaal van een ter dood veroordeelde die de laatste minuten van zijn leven extra intens en gelukzalig ervoer. Ook is er bij veel personages passie te zien en komen er bijna Hollywoodachtige schurken of antihelden in de serie voor – zoals Parfyon Rogozhin (Vladimir Mashkov), een bandiet die doet denken aan Cheyenne uit ‘Once Upon a Time in the West’.

Niet alle personages zijn even interessant – Lebedev (Vladimir Ilin) is bijvoorbeeld een wat vermoeiende profiteur – en halverwege verliest het geheel wel wat aan stoom, maar het is wonderbaarlijk hoe lang de dialoog spannend gehouden kan worden. Het einde is ook onvergetelijk. Zowel zenuwslopend als tragisch. Ondanks verschillende komische momenten en scènes met romantiek, is ‘De idioot’ vooral een drama; eentje die soms wellicht wat zwaar op de hand ligt, maar niettemin altijd de moeite waard is. ‘De idioot’ is een fantastisch gerealiseerde serie die goed laat zien hoe groot de kracht van taal kan zijn, en is een absolute aanrader voor liefhebbers van psychologie en filosofie.

Bart Rietvink

‘De idioot’ verschijnt vrijdag 25 november 2011 op DVD.