Elser (2015)

Regie: Oliver Hirschbiegel | 110 minuten | biografie, drama, oorlog | Acteurs: Christian Friedel, Katharina Schüttler, Burghart Klaußner, Johann von Bülow, Felix Eitner, David Zimmerschied, Rüdiger Klink, Simon Licht, Cornelia Köndgen, Martin Maria Abram, Michael Kranz, Gerti Drassl, Lissy Pemthaler, Valentina Repetto, Anna Unterberger, Manfred-Anton Algrang, Michael Ehnert, Udo Schenk, Thomas Gräßle, Anna Holmes, Sebastian Fritz, Christian Koch

“Met geweld bereik je niets”, zegt Georg Elser halverwege ‘Elser’ tegen zijn vechtende vrienden. Zij gaan op de vuist met aanhangers van de NSDAP, die de verkiezingszege vieren van Hitlers partij in 1933. Georg heeft meer oog voor het mooie meisje dat zojuist de bar heeft verlaten. Toch is dit de man die Hitler in 1939 met een bomaanslag om het leven probeerde te brengen. Hitler ontsnapte omdat hij toevallig 13 minuten eerder vertrok dan was gepland.

Hoe iemand met zo’n liefelijke inborst tot zo’n daad kan komen, is de hoofdvraag in ‘Elser’. Regisseur Oliver Hischbiegel (‘Der Untergang’, ‘Das Experiment’) verbeeldt het door de verhoren van Georg na de aanslag af te wisselen met zijn leven van voor de aanslag.
Aanvankelijk is Georg een vrouwenversierder: hij kust, danst, zingt en speelt muziek. Het is een groot contrast met de verzetsheld die een scène later wordt gemarteld tijdens zijn verhoor.

Georg weigert te praten, maar zodra de nazi’s dreigen om zijn vriendin Elsa wat aan te doen, vertelt hij alsnog zijn verhaal. Via flashbacks is te zien hoe de affaire met de getrouwde Elsa zich ontwikkelt en hoe zijn leven als tegenstander van Hitler steeds lastiger wordt. Hij komt maar moeizaam aan werk, eten en een dak boven zijn hoofd. Hij ziet hoe zijn dorp verandert, hoe de inwoners Joden en communisten gaan discrimineren, hoe geweld steeds normaler wordt.

Waar Georg Elser zich ontwikkelt van braverik tot radicaal, lijkt Hirschbiegel de omgekeerde weg te hebben bewandeld. Zijn films waren ooit gewaagde ondernemingen, maar met ‘Elser’ levert hij een hele brave film af. Eén die nauwelijks op gang komt en weinig creativiteit bevat. Doordat Georgs levensverhaal zo fragmentarisch wordt weergeven, heeft iedere scène een duidelijk doel om een kant van zijn karakter te belichten. Kijk: Georg is een levensgenieter. Kijk: zelfs de plaatselijke nazi-commandant vindt hem een goedzak en pakt hem niet op. Kijk: hij ziet de uitwassen van het nazisme en zijn opvattingen worden sterker. Het is te overdreven en doelmatig neergezet en het helpt niet om het karakter van Georg tot leven te wekken. Het maakt het voor Christian Friedel (‘Das Weisse Band’) extra lastig om de ontwikkeling van zijn personage vorm te geven. Hij lijkt de hele film zoekende, waardoor zijn spel iets oppervlakkigs heeft.

De vertelstructuur met flashbacks zoals die vaak succesvol in Amerikaanse drama’s wordt gebruikt, gaat naarmate de film vordert steeds meer tegenstaan. In het begin zijn ze op natuurlijk momenten geplaatst – Elsa wordt bedreigd, dus volgt het verhaal over de ontmoeting met Elsa – maar de schakelmomenten worden steeds houteriger en gezochter.

Wel sterk zijn de verhoorscènes. Ondanks het gemartel, verschillen ze van de doorsnee nazi-ondervragingen in films. Het geschreeuw ontbreekt grotendeels en officier Arthur Nebe (Felix Eitner) lijkt een soort bewondering voor de standvastigheid van Georg te hebben. Hij gelooft dat Georg alleen handelde. Dat leidt tot een aardig staaltje Nazi-bureaucratie, omdat de partijtop eist dat Georg zijn handlangers noemt. Eitner (‘Goodbye Lenin!’, ‘Das Weisse Band’, ‘Diplomatie’.) bewijst weer eens wat voor topacteur hij is en weet voor zijn foute personage haast sympathie op te wekken. Ook de mooie cameravoering van Judith Kaufmann is zeker een pluim waart.

Het grootste gemis in ‘Elser’ is de spanning. Bij een verhaal waarvan de afloop bekend is – die wordt immers in de eerste vijf minuten gegeven – moet de vertelstructuur perfect zijn om te kunnen boeien. Hirschbiegel behandelt slechts zijdelings de bomaanslag en hoe die is uitgevoerd, en zet al zijn kaarten op de ontwikkeling van Georg tot aanslagpleger. Dat verhaal is helaas te zwak uitgewerkt en wordt bovendien afgeraffeld zodra het plan van de bomaanslag ontstaat.

Bart Boersma

Waardering: 2

Bioscooprelease: 14 januari 2016
VOD-release: 14 april 2016
DVD- en blu-ray-release: 14 april 2016