Escape at Dannemora (2018)

Regie: Ben Stiller | 440 minuten | biografie, misdaad | Acteurs: Benicio Del Toro, Patricia Arquette, Paul Dano, Bonnie Hunt, Eric Lange, David Morse, Jeremy Bobb, Michael Beasley, Calvin Dutton, Dominic Colón, Gregory Dann, Mike Speirs, Joshua Rivera

‘The Shawshank Redemption’, maar dan in het écht. Zo werd de ontsnapping van gevangenen Richard Matt en David Sweat uit de Clinton Correctional Facility in Dannemora in de staat New York omgedoopt door de Amerikaanse media. In de nacht van 5 op 6 juni 2015 ontvluchtten Matt en Sweat door een zelf gegraven gang de zwaarbewaakte gevangenis; twee medewerkers van de penitentiaire instelling hadden hen het nodige gereedschap geleverd om dit te kunnen bewerkstelligen. Het lukte de mannen, wegens moord veroordeeld voor respectievelijk 25 jaar tot levenslang en levenslang, bijna drie weken om uit handen van de autoriteiten te blijven. De klopjacht op Matt en Sweat en het onderzoek naar hun ontsnapping en de rol die gevangenismedewerkers Joyce Mitchell en Gene Palmer hierin speelden, zou naar verluidt alles bij elkaar zo’n 23 miljoen dollar hebben gekost.

De ontsnapping is natuurlijk een ideale bron van inspiratie voor filmmakers en na een televisiefilm in 2017 maakten Michael Tolkin (bekend van het scenario van Robert Altmans ‘The Player’, 1992) en Brett Johnson (het brein achter de tv-serie “Mad Men”) een jaar later een miniserie voor betaaltelevisiezender Showtime (CBS), getiteld ‘Escape at Dannemora’. De regie is in handen van niemand minder dan Ben Stiller, die al binnen twee maanden na de daadwerkelijke ontsnapping een script had ontvangen, terwijl het officiële rapport van de uitbraak helemaal nog niet publiek gemaakt was. Toen de New York Inspector General Catherine Leahy Scott dat enkele maanden later wel had gedaan, konden Tolkin en Johnson werken aan een nieuw script, dat de gebeurtenissen zo waarheidsgetrouw mogelijk weergaf. Stiller is, net als bijvoorbeeld Ben Affleck, iemand die beter uit de verf komt achter dan voor de camera. Hij heeft al ruim 25 jaar ervaring als regisseur (met als bekendste titels ‘Reality Bites’ (1994), ‘The Cable Guy’ (1996), ‘Zoolander’ (2001), ‘Tropic Thunder’ (2008) en ‘The Secret Life of Walter Mitty’ (2013) op zijn palmares); desondanks toonde hij zelden zo overtuigend en visionair als in ‘Escape at Dannemora’.

Allicht dat dat (mede) komt door de geweldige cast die Stiller hier tot zijn beschikking heeft. Niet alleen Oscarwinnaars Benicio del Toro (‘Traffic’, 2000) en Patricia Arquette (‘Boyhood’, 2014), maar ook Paul Dano – typisch zo’n acteur van wie je er bijna een weddenschap kunt afsluiten dat hij ook ooit met zo’n felbegeerd gouden beeldje mag pronken – en David Morse staan garant voor acteerwerk van hoog niveau. Arquette is degene die zich hier het meest laat gelden. Ze speelt Joyce Mitchell, die door iedereen Tilly wordt genoemd, een uitgebluste vrouw van rond de vijftig die het naaiatelier in de gevangenis beheert en zodoende te maken heeft met gedetineerden Richard Matt (Del Toro) en Sweat (Dano, haast onherkenbaar door de nodige extra spiermassa die hij voor deze rol kweekte). Tilly is al ruim twintig jaar getrouwd met de wat sullige Lyle (Eric Lange, eveneens uitstekend), maar droomt ervan haar gezapige leventje te ontvluchten. Ze pikt Sweat uit als lievelingetje en de twee duiken geregeld een achterkamertje in het atelier in voor het nodige vleselijk genot. De opportunistische Matt, gepokt en gemazeld na jaren in de nor, weet precies bij wie hij voor welke privileges moet onderhandelen. Met name met bewaker Gene Palmer (David Morse) onderhoudt hij heimelijk nauwe contacten. In ruil voor een paar schilderijen en tekeningen – Matt is aardig artistiek onderlegd – krijgt hij alcohol, sigaretten en andere extraatjes toegestopt.

De verhouding tussen Sweat en Tilly blijft natuurlijk niet lang onder de radar en het duurt niet lang of hij wordt uit de naaiklas gezet. Tot groot verdriet van Tilly, die verliefd op hem geworden is. Hier ziet Matt, die inmiddels het plan heeft opgevat om een ontspanning op poten te zetten via het gangen- en buizenstelsel onder het cellencomplex, zijn kans schoon: hij gebruikt Tilly’s wanhoop om niet alleen zelf aan zijn trekken te komen, maar ook om haar zo ver te krijgen dat ze hen aan de nodige hulpmiddelen helpt om de obstakels te lijf te gaan die ze op hun beoogde vluchtroute tegenkomen. Hij weet haar zelfs over te halen dat ze met een vluchtauto klaarstaat op het moment suprème. Naarmate het uur U dichterbij komt, slaat de twijfel bij Joyce toe.

Het personage Tilly had best een soort karikatuur kunnen worden, maar Patricia Arquette weet haar meerdere lagen mee te geven, ondanks dat sterk aangezette accent en bijbehorende uiterlijk. Dat ze haar saaie, repetitieve leventje in Clinton, NY zat is, kunnen we ons voorstellen. Maar hoe ze zich vervolgens in laat palmen door de twee gevangenen, is behoorlijk naïef. Dat ze dat zeker niet is, zien we in deel zes van deze zevendelige (of eigenlijk achtdelige, aangezien deel zeven is opgesplitst in twee afleveringen) miniserie, die geheel toegespitst is op een cruciaal moment in de geschiedenis van de drie centrale personages. Ze is hoe dan ook ondoorgrondelijk en wispelturig en Arquette zet haar subliem neer (ze kreeg onder meer een Golden Globe voor deze rol). Del Toro zet Richard Matt neer als een al even veranderlijk personage; in het gevang oogt hij kalm, bedachtzaam, alsof hij alles onder controle heeft, maar zodra hij buiten is, verandert hij in een gevaarlijke psychopaat. Dano’s personage is een stuk nuchterder, doortastender. Hij gaat ook pas in de ontsnappingsplannen mee als hij er eigenlijk niet meer onderuit kan, maar gaat er dan ook volledig voor. Eén van de beste scènes is de start van deel vijf, waarin Dano (en Stiller) ons in één take van ongeveer tien minuten door het ingewikkelde gangenstelsel leidt: een visueel hoogstandje dat niet alleen Stillers vakbekwaamheid onderstreept, maar tevens een beeld geeft van de complexheid van de vluchtroute én het monnikenwerk dat Sweat geleverd heeft om obstakels zoals stenen muren en allerhande buizen uit de weg te ruimen.

Je hoeft maar te googelen om te zien hoe het de drie hoofdrolspelers uit deze opmerkelijke geschiedenis is vergaan. Daarom is het des te knapper dat de makers van deze miniserie je toch op het puntje van je stoel weten te krijgen. Natuurlijk kun je betwisten of het nodig was om het verhaal in acht uur te vertellen (had het ook in bijvoorbeeld vier uur gekund?), omdat vooral deel drie en vier een beetje slepen. Gelukkig maar dat ‘Escape at Dannemora’ volledig kan vertrouwen op een sublieme cast, waar je graag een paar uurtjes extra naar kijkt, en een regisseur die het beste werk uit zijn carrière laat zien. Ben Stiller, laat het acteren voor wat het is en richt je volledig op je werk áchter de camera’s, daar wordt iedereen blij van!

Patricia Smagge

Waardering: 4

DVD-release: 2 oktober 2019