Habemus Papam (2011)

Regie: Nanni Moretti | 104 minuten | drama | Acteurs: Michel Piccoli, Nanni Moretti, Jerzy Stuhr, Renato Scarpa, Margherita Buy, Franco Graziosi, Leonardo Della Bianca, Camilla Ridolfi, Camillo Milli, Roberto Nobile, Gianluca Gobbi, Ulrich von Dobschütz, Dario Cantarelli, Manuela Mandracchia, Rossana Mortara

De Paus is overleden, een nieuwe wordt gekozen. In de media volop speculaties over de namen van de favorieten. Welke ‘machtsblokken’ zijn er, kan er misschien zelfs een eerste gekleurde Paus gekozen worden? Tijdens het conclaaf van de kardinalen wordt met subtiele humor zichtbaar hoe kardinalen twijfelen over hun keuze, zij spieken zelfs. Stemmingen blijven verdeeld, er is geen voldoende meerderheid voor de ‘favorieten’.

Dan komt een outsider boven drijven. Kardinaal Melville wordt gekozen. Hij wordt de nieuwe Paus. Ondertussen is op het Sint Pietersplein bij de gelovigen de verwarring groot. Was de rook nu wit of zwart? Dan: witte rook! Vanaf het balkon de mededeling: Habemus Papam (we hebben een Paus). Zijn naam moet nog geheim blijven tot hij zelf vanaf het balkon de gelovigen toespreekt. Vlak voor het betreden van het balkon krijgt Melville een enorme paniekaanval. ‘Ik kan het niet’ schreeuwt hij en hij vlucht in zijn pauselijke vertrekken. De ontreddering onder de kardinalen is enorm. Wat moet er aan de buitenwereld bekend worden gemaakt?

Als Melville blijft twijfelen wordt de hulp van een (niet gelovige) psychotherapeut ingeroepen (een rol van regisseur Nanni Moretti). Met veel gevoel voor ironie maar ook met scherpe blik wordt dan het beeld geschetst van een hevig twijfelend mens die zich afvraagt of hij wel geschikt is voor deze zware taak op zijn schouders. Ook een Paus kan – gegeven zijn mens zijn – psychische problemen hebben. De therapeut en Melville gaan in gesprek, maar veel vragen over wellicht onderdrukte fantasieën en dergelijke zijn onbespreekbaar en mogen niet worden gesteld. De buitenwereld wacht, speculaties nemen toe. Wat is er aan de hand? Waarom verschijnt de Paus niet op het balkon?

De psychotherapeut heeft meer tijd nodig. Als buiten het Vaticaan een andere therapeut wordt bezocht, weet Melville aan de aandacht van zijn begeleiders te ontkomen. Hij dwaalt geheel anoniem door de stad. Bij zijn dwaaltocht doet Melville ervaringen op die hij in zijn geïsoleerde bestaan ver van het gewone volk lange tijd niet meer heeft meegemaakt. Zijn inzicht in de mens en in zich zelf groeit met het uur. Ondertussen blijft het Vaticaan gesloten als een oester. Contact met de buitenwereld is niet toegestaan, de psychotherapeut mag niet vertrekken en de buitenwacht weet niet beter dat de Paus zich voorbereidt op zijn taak. Door goed crisismanagement lekt niets uit, maar de geruchtenstroom zwelt aan.

‘Habemus Papam’ is een sterke mengeling van komedie en drama en bevat veel humor en ironie. Kardinalen die tijdens de verkiezingen snel een schietgebedje tot de Heer doen om toch vooral niet gekozen te worden. Kardinalen die – terwijl de zoektocht naar de Paus voortduurt- worden beziggehouden met kaartspelletjes. Een volleybaltoernooi waarbij de psychotherapeut teambuilding als een psychologische factor ziet. Het toernooi en de duur van de scènes maken dat de film zich op dat moment tijdelijk wat voortsleept, maar is op zich is dit een ondergeschikt puntje van kritiek.

Regisseur Nanni Moretti geeft aan zelf niet gelovig te zijn. In zijn film gaat hij respectvol en gevoelvol om met geloofszaken en schopt niet tegen heilige huisjes (of in dit geval de Heilige Stoel) aan. Moretti verklaarde nadrukkelijk gewoon een verhaal te hebben willen maken over ‘zijn’ Vaticaan, ‘zijn’ conclaaf en ‘zijn’ kardinalen. Omdat er al veel recent is gefilmd en geschreven over schandalen die rond de katholieke kerk spelen heeft hij deze er bewust buiten gehouden. De film heeft van kerkelijke zijde dan ook geen stof doen opwaaien.

De dwaaltocht van Melville zelf in de stad is sfeervol en diep menselijk uitgebeeld. De vertolking van de twijfelende Melville is een fenomenale prestatie door de toch inmiddels 84-jarige oude meester Michel Piccoli. Piccoli speelt magistraal. Zijn zoektocht naar de mens om hem heen en de mens in zich zelf met al zijn twijfels is subliem ingevuld en levert een warm en sfeervol portret van een tegelijkertijd kwetsbare oudere man. Uiteindelijk zal Melville moeten terugkeren naar het Vaticaan en een keuze moeten maken.

Indrukwekkend acteren, oogstrelend, magnifiek.

Rob Veerman

Waardering: 4

Bioscooprelease: 13 oktober 2011
DVD- en blu-ray-release: 13 februari 2012