I Shot JFK (2006)
Regie: Robert Kiviat | 125 minuten | misdaad, geschiedenis, documentaire
Interessante documentaire met veel beeldmateriaal over de toedracht rond de moord op president Kennedy. Na een korte inleiding door verschillende onderzoekers, komt de ‘dader’ aan het woord, althans de man die beweert dat hij de moordenaar is. Zijn naam is James E. Files en hij is een veroordeelde misdadiger in een federale gevangenis. Veroordeeld tot dertig jaar cel voor een andere moord (die hij overigens niet gepleegd schijnt te hebben volgens een onderzoeker) laat Files zich openhartig uit over zijn aandeel in de aanslag. Die is niet minder dan sensationeel: Files zegt het dodelijke schot gelost te hebben.
Voor degenen die de achtergrond niet precies kennen: In aanloop tot de verkiezingen van november 1964 gaat president Kennedy op een verkapte verkiezingscampagne naar belangrijke staten met veel kiesmannen. Na eerder die maand Florida aangedaan te hebben, reist hij naar Texas. In deze staat was er tevens een ruzie ontstaan tussen de progressieve en de conservatieve vleugels van de Democratische partij en JFK hoopte deze persoonlijk bij te kunnen leggen. Op 22 november 1963 stond Dallas op het programma. Vanaf het vliegveld “Love Field” stond er een rijtoer gepland naar de Trade Mart, waar Kennedy een lunchtoespraak zou houden. Rond half één die middag reed de stoet Dealey Plaza op, een plein vlak voor het einde van de toer. Er werd een aantal keer geschoten. De president werd aanvankelijk in zijn keel en rug geraakt en ook de gouverneur van Texas, John Connally, werd getroffen in zijn rug, pols en dijbeen. Een laatste kogel raakte Kennedy aan de rechterkant van het hoofd en deed zijn schedel exploderen. In paniek scheurde de limousine weg, op weg naar het Parkland ziekenhuis, waar de president rond één uur die middag dood werd verklaard.
Later die middag werd de 24-jarige ex-marinier Lee Harvey Oswald opgepakt en in staat van beschuldiging gesteld. Hoewel Oswald heftig ontkende, werd algemeen aangenomen dat hij de dader was. Oswald werkt in een boekendepot dat langs de route lag en hij zou de president van achteren met drie schoten om het leven hebben gebracht. Twee dagen later werd Oswald op zijn beurt doodgeschoten door maffialid en nachtclub uitbater Jack Ruby, omdat de laatste het zo zielig vond voor Jackie Kennedy. De nieuwe president, Lyndon Johnson, wees een commissie van wijze mannen aan, geleid door opperrechter Earl Warren en in september 1964 kwam deze Warren-commissie tot de conclusie dat Oswald de enige dader was.
Al snel echter worden veel van de opvattingen en gevolgtrekkingen van de commissie in twijfel getrokken. Dit heeft geleid tot verschillende complottheorieën, waarbij beurtelings de FBI, de CIA, de maffia, Johnson, het leger, oliebaronnen of een combinatie van deze groepen de schuld van de moord toegeschoven krijgen. Eén van de belangrijkste bewijsstukken voor een samenzwering is en blijft de zogeheten “Zapruder” film. Zapruder was een fabrikant die de aanslag filmde en zijn film maakt gehakt van het officiële verhaal van drie schoten, één dader. Niet alleen zijn de reacties van Kennedy en Connally niet consistent (hiervoor werd de “magic bullet” theorie bedacht om de kogelwonden te rijmen), het hoofdschot dat JFK doodde, lijkt van rechts en van voren te komen, waardoor Oswald niet de schutter geweest kan zijn. Dat schot moet van de “grassy knoll” gekomen zijn, wat overigens meer dan vijftig getuigen ter plekke ook verklaarden.
Het verhaal van James Files is een onderdeel van een complottheorie. Files heeft zijn verhaal voor het eerst geopenbaard in de documentaire ‘The Murder of JFK: Confession of an Assassin’ uit 1996. Helemaal duidelijk wordt niet of er bij het maken van ‘I Shot JFK’ sprake is van een exclusief nieuw interview of de beelden van destijds zijn hergebruikt. Eén van de makers, Wim Dankbaar, werkte in 2006 mee aan een avondvullende special van Peter R. de Vries over de moord, waarbij veel van dezelfde scènes uit deze documentaire gebruikt zijn.
De meeste mensen die zich enigszins voor de moord interesseren, zijn er over eens dat het officiële verhaal van de regering van geen kant klopt. Alleen het forensisch bewijs wijst al naar meer dan één dader. Een speciale commissie van het Huis van Afgevaardigden concludeerde dat in 1979 ook al. Files is degene die voornamelijk aan het woord is en de belangrijkste vraag is natuurlijk: spreekt hij de waarheid? Zijn verhaal komt heel overtuigend over en wordt met veel detail verteld. Zonder emotie en erg geconcentreerd doet Files stap voor stap uit de doeken hoe het complot in elkaar stak. Opgezet door de CIA en de maffia, was hijzelf een loopjongen die auto’s en wapens verzorgde en verkennend werk deed. Hierbij werd hij geholpen door Lee Harvey Oswald, een CIA-agent. Pas op de ochtend van de moordaanslag zelf werd hij door zijn baas Chuck Nicoletti (een maffioso uit Chicago) ingelicht dat de CIA de aanslag wilde afblazen, maar de maffia door wilde gaan. Zij waren de inmenging van Kennedy en zijn broer Robert, de minister van Justitie, in hun zaken zat en wilden wraak. Nicoletti vraagt ook aan Files of hij als back-up schutter wil fungeren, mochten de anderen geen succesvol schot op het hoofd weten te lossen. Files posteert zich in zijn eentje op die beruchte “grassy knoll”, vanwaar hij een vrij schootsveld heeft. Als het moment daar is, vuurt hij het schot af dat Kennedy vol in het hoofd raakt en hem onmiddelijk doodde.
Het klinkt echt ongelooflijk dat meer dan veertig jaar na de moord toch nog de echte moordenaar op zou duiken – en ook tamelijk ongeloofwaardig. Files’ verhaal, doorspekt met authentieke details, is op enkele cruciale punten beduidend vager dan op de punten die makkelijker te controleren zijn. Ook gezien het bewijsmateriaal, de aanwijzingen en vermoedens die rond de aanslag spelen, is het voor een volleerde leugenaar niet heel moeilijk om een plausibel verhaal op te hangen. De kijker heeft dan ook een aantal opties: 1) Files verzint alles van a tot z, 2) Files was betrokken, maar was niet de schutter, 3) Files is precies wat hij zegt dat hij is.
Gezien het feitenmateriaal en de kennis die Files tentoonspreid, gekoppeld met zijn overtuigende relaas, lijkt het aannemelijk dat hij bij de aanslag betrokken was. Waarschijnlijk in de rol die hem vooraf was toebedeeld, als loopjongen en manusje-van-alles. Of hij ook de schutter is, valt moeilijk te bewijzen. Files zegt alleen te zijn geweest, hoewel er getuigen zijn geweest die meerdere mannen gezien hebben. Ook wordt door de meeste onderzoekers aangenomen dat het eerste schot dat Kennedy in zijn keel trof, ook van voren werd afgevuurd. Files zegt maar één keer geschoten te hebben. Zo zijn er nog een aantal discrepanties, die niet voldoende uitgewerkt worden. Al is het maar dat Files nog bij leven en welzijn zijn verhaal kan doen, terwijl zo veel andere getuigen het zwijgen zou zijn opgelegd. Ook zwijgt de documentaire bijvoorbeeld over zijn motieven om dit verhaal naar buiten te brengen op dat moment. Wat hij voor deze huurmoord betaald heeft gekregen, waarom hij zelf niet vermoord is. Er wordt niet naar gevraagd en zo blijft het moeilijk om het verhaal van Files op waarde te schatten. Desondanks weet hij een fascinerend verhaal te vertellen dat moeilijk genegeerd kan worden. Verschillende onderzoekers en ex-FBI agenten geloven zijn verhaal. Files voegt een interessant en tot nadenkend stemmend stuk toe aan wat Churchill ooit zei over Rusland, maar zeker toepasselijk is op de JFK-moord: “a mystery, wrapped in a riddle, inside an enigma.”
Als bonus zijn er twee geluidloze filmpjes toegevoegd die over de rijtoer gaan. Eén daarvan is een retrospectief op de moord uit 1964, de ander is een korte homevideo van een familie dichtbij het vliegveld en de stoet toont voordat deze de stad zelf in gaat. Een derde bonusfilm heet ‘What Ruby did’ en laat onder andere de moordaanslag op Oswald zien in de parkeergarage van het hoofdbureau van politie in Dallas. Dit was overigens de eerste moord die ‘live’ op tv te zien was in de Verenigde Staten.
Hans Geurts
Waardering: 3