La Femme Nikita – Nikita (1990)
Regie: Luc Besson | 115 minuten | actie, drama, thriller, misdaad | Acteurs: Anne Parillaud, Jeanne Moreau, Tchécky Karyo, Jean-Hughues Anglade, Jean Reno, Marc Duret, Patrick Fontana, Alain Lathière, Laura Chéron, Jacques Boudet, Helene Aligier
De afgelopen jaren heeft Besson zich alleen bezig gehouden met het produceren en schrijven van films als ‘Taxi’ 1 tot en met 3, ‘Fanfan la Tulipe’ en ‘Wasabi’. Vakkundig gemaakte films, maar zijn eigen regieprojecten, waarin hij het toenmalige tijdsbeeld van Frankrijk weergeeft, waren beduidend interessanter. De nadruk ligt in deze films op staatsterrorisme (‘Nikita’ en ‘The Fifth Element’) en de aftakeling van de samenleving (‘Léon’ en ‘Subway’). Vandaar dat vele personage van hem eindigen in de dood of op een andere manier ontsnappen aan de samenleving waarin zij zich bevinden. Besson verbeeldt een zoektocht naar de perfecte wereld waar men niet ondergeschikt is aan technologie, macht of controle. Doordat esthetiek en het visuele beeld hierbij voorrang hebben op het narratief is er weinig dialoog en ontwikkelt het plot zich met behulp van gebaren en het gebruik geweld.
In ‘Nikita’ refereert Besson veelvuldig aan de Film Noir uit de jaren 40 en 50. Allereerst door het filmische gebruik van hoge en lage filmstanden en sterke lichtcontrasten, maar tevens door de femme fatale in de hoofdrol te plaatsen. Met behulp van identiteitswisselingen (veel gebruikte indicatoren zijn o.a. geslachtsbepalende kleding en wapens) verkrijgt in de Film Noir de femme fatale haar macht. De scène waar dit in ‘Nikita’ prachtig weergegeven wordt, is als het hoofdpersonage Nikita door Amande (een prachtrol van Jeanne Moreau) wordt gecultiveerd tot een in een mannenwereld acceptabele vrouw. Voor haar arrestatie gedraagt zij zich als een wild beest. Ze vloekt, scheldt en tiert. Ze is een oncontroleerbaar projectiel en trekt hierdoor macht naar zich toe. Zelfs zo erg dat ze een politieagent met een potlood in zijn hand steekt.
Nu zij zich in Section One bevindt, wordt haar haar gekapt, krijgt ze fatsoenlijke kleding aan en ze stift haar lippen. Ze krijgt het beeld van een perfecte vrouw aangemeten. Controleerbaar en machteloos totdat ze na eindeloze trainingssessies de opdracht krijgt iemand te liquideren. Met het pistool dat Nikita voor haar verjaardag krijgt, legt Section One haar tijdelijk de macht van de femme fatale in handen. Besson speelt hier met de conventies van de Film Noir. Nikita krijgt dan wel een pistool en daarmee macht, het zwarte korte jurkje dat ze draagt typeert haar als typisch vrouwelijk en dus juist machteloos. De gehele film blijven dit soort tegenstrijdigheden terugkomen en vecht Nikita tegen het karakter dat zij door Section One verplicht krijgt opgelegd. Een strijd die gedoemd is te mislukken. Ze zal dan aan het eind van de film dan ook een keuze moeten maken. Òf ze conformeert zich òf ze verdwijnt uit de samenleving zoals die presenteert wordt in de film.
De vaak negatieve recensies van Franse filmcritici op Besson zijn films komt voort uit zijn hang naar Hollywoodse principes, zij het dat hij dit op een parodiërende manier verbeeldt. Spijtig dat niet iedereen waardeert dat Besson in zijn films zowel aan hoge, klassieke cultuur refereert als aan de populaire jongerencultuur. Verwijzingen in ‘Nikita’ als haar pseudoniem “Simone”, vernoemd naar de zangeres Nina Simone, en veelvuldig filmische referenties aan franse klassiekers worden gemixt met moderne muziek, een snelle krachtige montage en veel actie. Zijn films zijn daardoor toegankelijk voor een groot publiek. Toch, als je verder kijkt dan de gelikte visuele plaatjes bevatten zijn films intrigerende cultuurtypische elementen en filmtechnische vondsten. Geen genoeg kunnen krijgen van dit Franse juweeltje? Dan is er ook een Hongkong-versie ‘Black Cat’, de Amerikaanse remake ‘Point of No Return’ met Bridget Fonda, en de Amerikaanse serie ‘La Femme Nikita’. ‘La Femme Nikita’ (tevens de makers van ‘24′) gaat verder waar de film stopte en geeft een strak vormgegeven, hightech versie van Nikita haar leven in Section One. Ondanks dat er weinig over is gebleven van Bessons visie een heerlijk uurtje televisie.
Janneke Robers
Waardering: 3
Bioscooprelease: 28 juni 1991