La sueur des palmiers – Arak el-balah (1998)
Regie: Radwan El-Kashef | 110 minuten | drama | Acteurs: Hamdy Ahmed, Fayza Amasaib, Abla Kamel, Abdalla Mahmoud, Mohamed Nagati, Sherihan
De dag dat hij overleed, zou Radwan El-Kashef (1952-2002) naar Abu Dhabi vliegen om de première van zijn film ‘Al-Sahir’ (2001) bij te wonen. De avond ervoor had hij met vrienden film gekeken, het verjaardagsfeestje van acteur Mahmoud Abdel-Aziz bezocht en wat mensen gebeld, voordat hij om 03.00 uur zijn bed opzocht. Hij had niet kunnen vermoeden dat zijn vliegtuig de volgende dag niet naar Abu Dhabi, maar naar zijn geboorteplaats Sohag zou gaan – zijn laatste rustplaats én de locatie waar het verhaal van zijn meest gewaardeerde film ‘Araq Al-Balah’ (1997) afspeelt. De film, die in het westen beter bekend is onder de Franse titel ‘La sueur des palmiers’ (‘palmzweet’), schetst het beeld van het platteland in het zuiden van Egypte, waar de normen en waarden langzaam maar zeker aan het veranderen zijn. Die verandering werd aangezwengeld door de migratiestroom van arme arbeiders naar de rijke Arabische oliestaten aan de Perzische Golf. De mannen in de film worden gouden bergen beloofd door een mysterieuze vreemdeling; hij dwingt ze zo ongeveer om met hem mee te gaan. De vrouwen en kinderen blijven achter, geen idee of ze hun geliefden ooit nog terug zullen zien.
De hoofdrolspelers in ‘La sueur des palmiers’ wonen midden in de woestijn, in een oase. Alleen al die setting geeft de film iets magisch-realistisch. Torenhoge palmbomen bieden schaduw tegen de verzengende hitte van de zon. Hoe deze groep nomaden (want dat waren ze van oorsprong) hier terecht is gekomen, wordt in een terugblik verteld door de zwarte slavin van de dorpsoudste – ooit een moedig leider die zijn volk aan de hand nam, nu een breekbare en lamme oude man die geen woord meer over zijn lippen krijgt. Respect geniet hij nog altijd, zeker van zijn kleinzoon Achmed, een jongen van een jaar of vijftien die sinds het vertrek van de mannen uit het dorp, noodgedwongen een leidende rol op zich heeft genomen. Hij weigerde zich te laten meevoeren met de karavaan die de mannen het dorp uit lokte, omdat hij niets geen om rijkdom. Nee, hij heeft een andere droom: ooit eens de top van de hoogste palmboom bereiken, om de witte dadels te plukken. Het sap van de dadels zou bijzondere krachten in zich herbergen en Achmed meent dat het magische vocht de gezondheid van zijn opa veel goed zal doen. Aangezien hij de enige (bijna) volwassen en gezonde man in het dorp is, stijgen de verantwoordelijkheden van de jongen met de dag. Omdat hij als enige kan lezen en schrijven, leest hij de post van de vrouwen voor en schrijft hij hun brieven aan hun mannen. Daarnaast let hij op de kinderen, verdedigt hij de eer van de vrouwen om hem heen, onderhoudt de noodzakelijke contacten met naburige dorpen en als klap op de vuurpijl verlooft hij zich met de mooie Salma. Die veranderingen hebben niet alleen hun voordelen. Achmed heeft moeite zijn verantwoordelijkheden te dragen en wanneer drie van de mannen terugkeren in het dorp, zijn ze op zijn zachtst gezegd not amused met Achmeds nieuwe rol. De orde moet snel hersteld worden.
‘La sueur des palmiers’ staat bol van de mystiek en symboliek, wat de film fascinerend maakt. Tegelijkertijd is de film ook zeer realistisch, bijvoorbeeld in de manier waarop de verhoudingen tussen mannen en vrouwen worden geschetst. Voor westerlingen is wellicht niet alles direct te duiden, maar dat hoeft eigenlijk ook niet. El-Kashef heeft bewust gekozen voor een meer poëtische benadering. De filmmaker was zelf afkomstig uit de streek en is bekend met de plaatselijke folklore. Hij maakte er een modern sprookje van en gaf zichzelf zodoende meer vrijheid in de vertelling. El-Kashefs bewondering voor vrouwen – niet alleen voor de moeder, maar ook voor tantes, grootmoeders en vrouwelijke slaven – geeft zijn film een extra dimensie. De aankleding van de film is exotisch en warm en ook de muziek draagt bij aan de dromerige setting. Verwacht geen conventioneel drama, maar een mythische en kleurrijke vertelling over het (vergeleken met de grote steden) traditionele zuiden van Egypte, een vergeten stukje van dit fascinerende Noord-Afrikaanse land.
Patricia Smagge
‘La sueur des palmiers’ verschijnt dinsdag 2 oktober 2012 op DVD (‘Made in Egypt DVD-box).