Lettre à ma soeur – Letter to My Sister (2006)

Regie: Habiba Djahnine | 68 minuten | documentaire

Dat de vrouw in het grootste deel van de islamitische wereld niet (geheel) gelijk is aan de man, is oud nieuws. Mensen- en vrouwenrechtenorganisaties strijden al jaren voor gelijke behandeling. Een van de landen waar de situatie het meest schrijnend is, is Algerije, waar vrouwen in de wet als minderwaardig worden beschouwd aan mannen. Hun stem wordt niet gehoord en ze mogen niets doen zonder de toestemming van een mannelijk familielid (ook al is die jonger dan zij zelf). Een man mag bovendien met maximaal vier vrouwen getrouwd zijn en kan net zo gemakkelijk van hen scheiden, terwijl voor een vrouw allerlei voorwaarden en eisen gesteld worden, mocht ze van haar man afwillen. Als hij haar herhaaldelijk slaat, is dat bijvoorbeeld geen geldig ‘excuus’. En dit is slechts het topje van de ijsberg, want Algerijnse vrouwen lopen tegen nog veel meer oneerlijkheid op.

In de loop der jaren zijn er diverse groeperingen opgestaan die in actie kwamen tegen deze scheve situatie. Een van die groeperingen is Thighri N’tmettouth (‘Women’s Outcry’, ‘Vrouwen in Protest’). De presidente van deze Algerijnse unie was Nabila Djahnine, een bijzonder krachtige en intelligente vrouw die veel heeft betekend voor het gevoel van eigenwaarde van vele honderden vrouwen. Omdat ze mensen mondiger maakte vormde ze een gevaar voor de islamitische regering en dus moest ze dood. Djahnine werd 1995 in de streek Tizi-Ouzou vermoord door een leger van militante moslims. En zij is slechts een van vele intellectuele, moedige vrouwen die hun sluier durven af te werpen en daarom door de politiek monddood worden gemaakt. Nabila’s zus Habiba, schrijver, essayist en documentairemaker met als uitvalsbasis Frankrijk, gaat in de documentaire ‘Lettre à ma soeur’ (2006) tien jaar na de laffe moord op haar zus terug naar de plek waar het allemaal gebeurde en praat met ooggetuigen, vrienden en bekenden van Nabila. Haar eigen commentaar brengt ze als een gesproken brief over op de kijker, vandaar de titel.

Een van de meest in het oog springende momenten uit de film is het bezoek van Habiba aan een bergdorp in de streek Tizi-Ouzou, alwaar zij met de vrouwen spreekt over hun ontmoetingen met Nabila. Een van hen toont een boekje dat ze van Djahnine gekregen heeft. Het gaat over seksuele voorlichting, geboortepreventie en het voorkomen van soa’s en wordt door de vrouwen aan elkaar doorgegeven. Een vooruitstrevende mannelijke dorpsgenoot meldt dat Nabila er misschien niet meer is, maar dat haar woorden nog altijd voortleven. Ook haar politieke medestrevers komen aan het woord, die vertellen hoe moeilijk het voor hen is de strijd door te zetten nu hun grote inspirator er niet meer is. Habiba probeert bovendien uit te vinden waarom moord de enige oplossing was in het conflict dat de Algerijnen verdeelde. Daarvoor gaat ze in gesprek met een paar mannen die voorheen deel uitmaakten van de militante islamitische strijdkracht die door de overheid werd ingezet om af te rekenen met ‘oproerkraaiers’. Een echt bevredigend antwoord op haar krijgt Habiba (en met haar de kijker) helaas niet.

‘Lettre à ma soeur’ is een documentaire over een boeiend onderwerp. Jammer genoeg ontbreekt het een beetje aan structuur, waardoor de film niet overzichtelijk is. Vrijwel nooit wordt verteld waar we zijn en met wie Habiba spreekt. Dat moeten we zelf maar uit de gesprekken opmaken. Meestal lukt dat wel, maar niet altijd. Wat wel erg goed werkt is het – volkomen onverwachts – tonen van archiefmateriaal van Nabila aan het einde van de film. De confrontatie met de vrouw om wie het allemaal gaat, over wie al die mensen gesproken hebben, is direct en heftig. Bovendien heeft zij het laatste woord. En zo hoort het ook. Tragisch genoeg blijven de vrouwen in Algerije ook nu nog slachtoffer van geweld en onderdrukking. Al heeft Nabila Djahnine met haar moed en kracht in de levens van sommige mensen toch een klein beetje licht kunnen brengen.

Patricia Smagge