Onder het maaiveld (2023)

Regie: Mark Verkerk | 80 minuten | documentaire

We gaan er (te) vaak achteloos aan voorbij, maar het is verbazingwekkend hoeveel leven zich op veel plekken letterlijk onder onze voeten bevindt. Een theelepel gezonde zand- of kleigrond bevat vaak meer organismen dan dat er mensen op aarde zijn. Een rijk bodemleven is een belangrijke voorwaarde voor gezonde ecosystemen. Maar heb je al eens een engerling, mol, regenworm of duizendpoot op een poster van een vooraanstaande natuurbeschermingsorganisatie zien staan? Waarschijnlijk niet. De focus ligt meestal op de grote, schattige of esthetisch oogstrelende zoogdieren en vogels die kunnen rekenen op de adoratie en empathie van het grote publiek.

Die dieren kunnen echter alleen bestaan als de onderkant van de voedselpiramide breed genoeg is en het bodemleven de basisvoorwaarden levert voor een florerende natuur. Een gezonde bodemnatuur zorgt ervoor dat de aarde water kan vasthouden in natte tijden. Een ideale buffer dus voor de lange perioden van droogte die steeds vaker voorkomen in de zomer. Een weelderige, gevarieerde bodemfauna en -flora dragen ook bij aan de opslag van koolstof en een goede waterzuivering. Tot slot helpt de rijkdom aan ondergrondse kriebelbeestjes bij het recyclen van voedingsstoffen in de bodem en leveren deze organismen een gratis bijdrage aan de natuurlijke plaagbestrijding.

De menselijke veronachtzaming van de miljarden ondergrondse (micro)organismen komt helaas tot uiting in de manier waarop we, zeker in het rijke en door neoliberalistisch nutsdenken gedomineerde Westen, omgaan met onze bodems. Intensieve landbouw creëert op veel plekken een dikke stikstofdeken en ontdoet veel gronden van hun soortenrijkdom en vruchtbaarheid. De agro-industrie is niet voor niets vaak de boeman in de verhitte discussies over stikstof, biodiversiteitsverlies en een duurzamere voedselproductie.

De film ‘Onder het maaiveld’ komt van dezelfde makers als ‘De nieuwe wildernis’ (die ging over de Oostvaardersplassen) en ‘De wilde stad’ (een leuk portret van de verrassend diverse Amsterdamse stadsnatuur). De naam verraadt het al: in deze documentaire gaan de camera’s een groot deel van de tijd ondergronds. Wat we daar aantreffen is een wonderlijke wereld met creaturen die ook in een sciencefictionfilm soms niet zouden misstaan.

Ragfijne en lichtgevende schimmeldraden die een symbiotische relatie aangaan met plantenwortels, doorzichtige minidiertjes waarvan we zelfs de maaginhoud kunnen zien, een moddervette en tegelijkertijd sierlijke regenworm, die zich als een miniatuurpython door dikke klodders modder wurmt, en de immer ijverige mol die vooral op tastzin feilloos de weg vindt in zijn onderaardse gangenstelsels: het zijn allemaal bewoners van de microkosmos onder het maaiveld die fraai in beeld komen.

Tegenover het bij vlagen hypnotiserend mooie onderaardse schouwspel, staat ook een menselijke dimensie. De uitleg van wetenschappers over het belang van een gezonde bodem biedt een bruikbare context bij de natuurbeelden, maar de verhaallijn over een pionierend groepje biologische tuiniers neemt, ondanks dat het een aardig voorbeeld van duurzame voedselproductie is, een te groot deel van de film in beslag. In plaats van een baanbrekende verkenning van een nog deels onontdekte wereld, verwordt ‘Onder het maaiveld’ bij tijd en wijle tot een veredelde nieuwsreportage.

In ‘De nieuwe wildernis’ en ‘De wilde stad’ was de mens afwezig of hooguit een figurant die zijn gebruikelijke plaats in de spotlights tijdelijk moest afstaan aan de natuur. Door de overdaad aan mensenkoppen krijg je het gevoel dat ‘Onder het maaiveld’ af en toe te ver afdwaalt van zijn belangrijkste missie: het tonen van een onderaards rijk vol bijzondere schepsels dat essentieel is voor de gezondheid van de planeet.

Frank Heinen

Waardering: 3

Bioscooprelease: 2 maart 2023