Schapenheld (2018)

Regie: Ton van Zantvoort | 81 minuten | documentaire

In ‘Schapenheld’ volgen we het reilen en zeilen van de Brabantse schaapsherder Stijn Hilgers. Hij voldoet in veel opzichten aan het romantische beeld dat we hebben van een traditionele herder: vrijgevochten, wars van veel modernistische tendensen, niet gericht op het bevredigen van materiële behoeftes en behept met een oprechte liefde voor de natuur en het buitenleven. Dat wordt ook door Stijn zelf bevestigd als hij in het begin van de film hardop mijmert over ‘openheid, rust, ruimte en vrijheid’ als de bouwstenen voor een bevredigend en gelukkig leven.

Maar die idylle van een landelijk leven dichtbij de natuur wordt al in een vroeg stadium van de film wreed verstoord. Het beeld botst namelijk met de neoliberale mal waarin we onze moderne maatschappij hebben gegoten. Ook natuurbeheer is in Nederland inmiddels opgeofferd aan de gulzige en alomtegenwoordige moloch van de ongebreidelde marktwerking. De functionaliteit en waarde van goederen, diensten, landschappen en levende wezens worden hoofdzakelijk afgemeten aan hun geldelijke waarde. Het beroep van schaapsherder heeft de status van immaterieel erfgoed, maar tegelijkertijd wordt het dagelijkse grazen van Stijns zwervende kudde bekneld door stijve bureaucraten en inhalige grootgrondbezitters. Tot zijn ongenoegen draait het beroep van Stijn steeds meer om geld verdienen. De financiële kopzorgen maken hem zichtbaar zuurder en tasten de essentie van het herdersbestaan aan.

Juist die spanning tussen de idealen van de buitenmens en oprechte rebel Stijn, iemand die vooral een ‘simpel leven’ nastreeft, en de vaak verstikkende wet- en regelgeving van onze kapitalistische samenleving geven ‘Schapenheld’ een interessante dynamiek. We zien een man wiens idealen sterk botsen met de dagelijkse realiteit. Toch zal ook Stijn zich grotendeels moeten aanpassen aan het nieuwe systeem, want er moet wel brood op de plank komen.

Ook op visueel vlak is ‘Schapenheld’ een mooie film. De heidelandschappen zijn vaak prachtig in beeld gebracht, compleet met goudoranje ochtendgloed en mystieke mistflarden. Het mooist zijn misschien nog wel de dronebeelden, die de seizoensgebonden kleuren van de heide en de bewegende schaapskudde in volle glorie op je beeldscherm toveren. Herder Stijn, compleet met cowboyhoed, completeert dit arcadische beeld van een kleinschalig beheerd cultuurlandschap met hoge natuurwaarden. Maar net als het traditionele herdersbestaan, staat ook die Hollandse heidepracht op steeds meer plaatsen onder druk. Natuurlijke begrazing wijkt in toenemende mate voor grootschaligere en gemechaniseerde beheermethoden, terwijl ook woonwijken en industriegebieden plaatselijk sterk oprukken.

Zoals het geval is met veel mensen die voor traditionele waarden staan, heeft Stijn de strijd met het systeem uiteindelijk verloren. Hij heeft zijn bestaan als schaapsherder in Nederland inmiddels ingeruild voor een leven als koeienhouder in Frankrijk. Die wetenschap maakt ‘Schaapsheld’ een nog wat weemoediger document over een uitstervend menstype. Tegelijkertijd is de prent een filmische ode aan de begraasde heide, een landschap dat op veel plaatsen in Nederland onvermijdelijk zal verdwijnen of veranderen.

Frank Heinen

Waardering: 4

Bioscooprelease: 21 februari 2019