Some Like It Hot (1959)
Regie: Billy Wilder | 117 minuten | komedie | Acteurs: Tony Curtis, Jack Lemmon, Marilyn Monroe, Joe E. Brown, George Raft, Pat O’Brien, Nehemiah Persoff, Joan Shawlee, Billy Gray, George E. Stone, Dave Barry, Mike Mazurki, Harry Wilson, Beverly Wills, Barbara Drew
Ondanks de klinkende namen vóór en achter de camera, zal de gemiddelde toeschouwer tegenwoordig waarschijnlijk weinig enthousiasme op kunnen brengen voor een film die gaat over een stel mannen dat zich als vrouwen verkleed. En dat is buitengewoon jammer, want alle “white chicks”, “big momma’s houses” en “mrs. Doubtfires” ten spijt, is ‘Some Like It Hot’, ondanks zijn leeftijd, een sprankelende en buitengewoon vermakelijke film.
Het begin van de film is al meteen erg leuk. Als je niet beter zou weten, zou je denken dat je in een klassieke gangsterfilm bent beland. De sfeer is er één van nostalgie met een knipoog. We zien een lijkwagen rustig door de straten rijden, gevolgd door een shot van de kist in de wagen, en mannen in pak met bedrukte gezichten. We horen een politiesirene en zien de mannen wat nerveus naar elkaar en door de achterruit kijken. Nu vallen pas goed de boeventronies op van de mannen. Dan wordt de auto beschoten. Één van de boeven trekt aan een touwtje aan het plafond van de auto, waardoor (de dubbele bodem van) het plafond wegschuift en er een vijftal geweren verschijnt. Een wilde achtervolging met gierende banden, botsingen en slippartijen volgt, waarbij de agenten, hangend aan de zijkant van hun wagen, op de boeven schieten. Deze weten nipt te ontkomen, maar helaas is wel de kist geraakt die, zoals we zien wanneer één van de mannen de kist opent, vol zit met flessen drank. Over dit beeld verschijnt de tekst: “Chicago, 1929”. Een heerlijke introductie.
De hoofdpersonages, Joe en Jerry, ontmoeten we even later, bij de “begrafenis” waar de boeven van zojuist naar op weg waren, en waar de politie op het punt staat een inval te doen. Joe en Jerry zijn de bas- en saxofoonspeler van de aldaar aanwezige band. Ze weten tijdens de inval te ontsnappen, en gaan op zoek naar ander werk. Op weg naar zo’n baantje zijn ze helaas getuige van een afrekening tussen twee groepen gangsters, waardoor ze zich genoodzaakt zien onder te duiken in een toerende vrouwenband.
Dit is de komische premisse waar het de hele film natuurlijk om te doen is. Interessant is hoe aanvankelijk de houding van de personages omgekeerd wordt. Waar Joe eerst (vanwege zijn gokneigingen en playboy-gedrag) in toom moest worden gehouden door Jerry, en deze laatste de meest praktisch ingestelde van het tweetal was, vooral wat betreft financiën, zijn de rollen op het moment van hun transformatie tot vrouw omgedraaid. Joe probeert uit alle macht om niet op te vallen, uit angst ontdekt te worden, terwijl Jerry uit de band springt en zich als een opgewonden schooljongetje gedraagt bij het aanschouwen van al dat vrouwelijk schoon. Het herinnert hem aan een droom die hij vaak had als klein jongetje, waarin hij opgesloten zat in een banketwinkel. Joe waarschuwt hem: “We zijn op dieet!”. De film zit vol met spitsvondige dialogen, seksuele toespelingen en allerhande komische situaties, waarbij de grappen soms zo terloops of snel na elkaar gepresenteerd worden, dat je goed op moet blijven letten om alles in één keer op te vangen.
Wat het man-als-vrouw aspect een extra dimensie geeft is dat het om twee personen gaat. Joe en Jerry kunnen nu tussentijds met elkaar praten (als mannen), bijvoorbeeld over hun ongemakkelijkheden als vrouw. Hierdoor blijft de vrouwenact van het tweetal steeds ingebed in de daadwerkelijke gedachten van de personages. Jack Lemmon weet dit in zijn eentje ook regelmatig te bereiken, wanneer hij weer eens en passant een opmerking maakt als zijn ware ik. Zoals een scène waarin hij in zijn treinbed ligt, en Marilyn Monroe’s personage Sugar Cane “op bezoek” komt en zegt: “If there’s anything I can do for you…”. Jerry antwoordt hierop: “I can think of a million things”. Wanneer ze vervolgens snel naast hem in bed kruipt, omdat er iemand langs komt, zegt Jerry: “That’s one of ‘em!”.
Het is leuk om de totaal verschillende “vrouwen” te zien die Jerry en Joe neerzetten. Joe is een deftige en onderkoelde Grace Kelly-achtige verschijning, terwijl Jerry alle remmen los gooit en zijn vrouwelijkheid volledig omarmt. Hij is meteen één van de meisjes en geniet hier zichtbaar van. Maar hij realiseert zich op een gegeven moment wel hoe seksistisch vrouwen behandeld worden door zijn eigen geslacht. Wanneer hij klaagt bij Joe dat hij zojuist in zijn kont is geknepen door een brutale, oude man, verklaart Joe dat de aanblik van een vrouw in rok voor een man zoiets is als het wapperen van een rode lap voor een stier. Waarop Jerry zegt: “I’m sick of being the flag. I want to be a bull again!”. Tegen het einde van de film ziet hij echter ook voordelen van zijn vrouw-zijn. Hij gaat zo ver in zijn act dat hij zelfs een huwelijksaanzoek van een oude, rijke (en mannelijke!) miljonair aanvaardt. Als Joe hem vraagt waarom een man met een andere man zou willen trouwen, antwoordt Jerry: “Zekerheid”. Deze scène is één van de komische hoogtepunten van de film. Jerry is helemaal in de ban van zijn nieuwe, financieel stabiele toekomst, terwijl Joe hem aan allerlei vragen onderwerpt. Na ieder (grappig) antwoordt van Jerry, schudt deze een paar keer met een stel sambaballen om de grap te punctueren. Ook zien we hier hoe Jerry weer terugvalt in zijn oude praktische levenshouding, en tegelijkertijd wellicht een stiekeme wens van mannen onthult om zelf veroverd (en verzorgd?) te worden.
Nog een extra aspect aan het travestie-optreden wordt geleverd door Joe’s extra verkleedpartijen. Om Sugar te kunnen veroveren doet hij zich namelijk, met afkeuring van Jerry, af en toe voor als een miljonair, inclusief jacht en Cary Grant-accent. Een visueel erg goed werkende scène met betrekking tot het wisselen tussen de twee verschillende (nieuwe) gedaantes van Joe vindt plaats wanneer hij als miljonair heeft afgesproken met Sugar, bij “zijn” jacht. Hij heeft zojuist met Sugar als Joe in de vrouwenband gespeeld in het hotel waar ze verblijven, en moet nu razendsnel van kostuum wisselen. In zijn hotelkamer zien we hem zijn keurige kapiteinspak aan doen, alleen… hij vergeet zijn oorbellen uit te doen! Bij de kijker creëert dit een komische anticipatie of “spanning” waar optimaal mee gespeeld wordt. Hij staat zelfs een tijd lang voor de spiegel – nu moet hij het toch wel snel gaan zien!? – maar hij kijkt er niet in omdat hij zo’n haast heeft. Hij klimt het raam uit, stapt op de fiets, en rijdt en rent naar het aangemeerd liggende motorbootje, nog steeds met zijn oorbellen in. Sugar arriveert luttele seconden later, en dan op het laatste moment, als hij zijn bril opzet, merkt Joe de oorbellen op.
En dan is er Sugar, het naïeve (platina)blondje dat altijd voor de verkeerde mannen valt en zo de “fuzzy end of the lollipop” krijgt, perfect neergezet door Marilyn Monroe. Zoals wordt opgemerkt in één van de documentaires op de dvd, heeft zij een unieke combinatie van onschuld en sexyheid, wat in deze rol optimaal naar voren komt. Ze is schattig en ontwapenend als de openhartige metgezellin van Joe en Jerry, en sexy in de vele weinig verhullende outfits die ze aanheeft. Haar beroemde uitvoering van “I wanna be loved by you” verdient een speciale vermelding. De manier waarop de spotlight hier met haar in een half doorschijnende en vleeskleurige jurk gehulde lichaam speelt is vergelijkbaar met een prikkelende striptease act: “Boo boo bee doo!”.
Het acteerwerk is uitstekend over de gehele linie, inclusief de maffia-rollen die grappig worden door de vrij neutrale vertolking van de acteurs. Ook hier is op de details gelet, zoals in een scène waarin de “godfather” van het gezelschap zijn gehoorapparaatje wat zachter gezet, wanneer een incompetent lid uit zijn organisatie luidruchtig om zeep wordt geholpen met een mitrailleur. Maar het is uiteindelijk Lemmon die de show steelt, in zijn uitbundige optreden als Daphne.
Het einde van de film maakt duidelijk dat de, al dan niet rolbevestigende, oppervlakkige motieven (sex en geld) van de personages niet lonen. De film propageert op een luchtige manier seksuele gelijkheid en openheid, culminerend in de erg grappige eindzin van Joe E. Brown. Enkele stukken in de film zijn misschien wat te slapstick-georiënteerd of (inmiddels) wat te herkenbaar in hun travestie-humor. Ook is het gedeelte op de boot met Sugar en Joe wat lang uitgesponnen en is er het sporadische overgeacteerde of over-de-top moment dat afleidt. Maar het is opvallend hoe goed de film (nog) werkt. Het is nog steeds een zeer vlotte film met (voor die tijd) gewaagde thematiek, een grappig script, een leuk tijdsbeeld, en uitstekende regie en vertolkingen. ‘Some Like It Hot’ is een film die zijn status als klassieker en één van de beste komedies aller tijden dik verdient.
Bart Rietvink
Waardering: 4.5
Blu-ray-release: 1 augustus 2012 (‘Forever Marilyn: The Blu-ray collection’)