The Butterfly Effect (2004)

Regie: Eric Bress, Mackye Gruber | 113 minuten | drama, thriller, science fiction | Acteurs: Ashton Kutcher, Amy Smart, Melora Walters, Elden Henson, William Lee Scott, John Patrick Amedori, Irene Gorovaia, Kevin Schmidt, Jesse James, Logan Lerman, Sarah Widdows, Jake Kaese, Cameron Bright, Eric Stoltz, Callum Keith Rennie    

Soms kom je een film tegen waar je absoluut niets van verwacht, maar die je geheel onverwachts aangenaam verrast. De prent heeft alles tegen, maar blijkt een onvervalste ‘sleeperhit’ te zijn. ‘The Butterfly Effect’ is zo’n film. Je kunt het verhaal van de prent het beste omschrijven als een dramafilm met een tijdreiselement.

De film vertelt het verhaal van Evan Treborn (Kutcher). Net als zijn vader Jason, bezit Evan een bijzondere gave. De jongen kan in de tijd reizen. Dat lijkt leuk, maar het tegendeel blijkt waar te zijn. Al sinds zijn jeugd heeft Evan last van ‘black outs’, met zijn gave hoopt hij te weten te komen wat er toen met hem is gebeurd. Telkens als Evan terug in de tijd reist wordt zijn geheugen aangetast. Ook blijkt snel dat het rommelen in de geschiedenis onaangename gevolgen heeft voor de toekomst. Daar komt de jongen snel achter als hij zijn fouten uit het verleden wil oplossen en zo steeds dieper in de problemen komt.

Het idee van tijdreizen is niet nieuw. Sterker nog: veel science fictionfilms hebben hetzelfde uitgangspunt gehad als deze prent. Maar ‘The Butterfly Effect’ is verfrissend anders dan zijn genregenoten. In deze prent draait het niet zozeer om het ‘sci-fi’ gegeven van het reizen in de tijd, maar om de dramatische gevolgen van het rotzooien met de geschiedenis.

En die originele insteek heeft een verrassend beklemmende film opgeleverd die allerlei genres door elkaar husselend op een bevredigende manier. Je kunt de productie niet in één hokje stoppen, omdat ‘The Butterfly Effect’ een geheel eigen smoel en karakter heeft. Als je de prent dan toch in een categorie moet plaatsen, dan is een psychologische thriller misschien nog wel de beste omschrijving. Al doe je de film daar wel tekort mee.

Het zal je snel opvallen dat deze film een erg donker en somber karakter heeft. De verdrongen jeugdherinneringen van de hoofdpersoon zijn geen alledaagse kost die je in een ‘normale’ Hollywoodfilm tegenkomt. Onderwerpen als pedofilie, zelfmoord, zelfmutilatie en krankzinnigheid zijn zwaar beladen thema’s waar niet veel regisseurs zich aan wagen. Dat de cineasten Eric Bress en J. Mackye Gruber dat wel doen, siert hen. Vooral de manier waarop zij dit in beeld brengen getuigt van grote klasse. Telkens als Evan zijn gave gebruikt ontdekt hij dat de toekomst veranderd. Maar zijn ingrijpen zorgt voor onoverkomelijke gevolgen die grote invloed hebben op het verloop van het heden. Zelfs de kleinste dingetjes zorgen voor de grootste veranderingen.

‘The Butterfly Effect’ speelt met het gelijknamige begrip uit de chaostheorie: “Een vlinderslag in het amazonewoud kan een tornado teweegbrengen in de Atlantische oceaan.” De theorie zegt het al, het levert chaos op. De onvoorspelbaarheid van Evan’s ingrijpen, zorgt voor spannende momenten. Het blijft steeds weer gissen welk personage nu weer het slachtoffer wordt van het geknoei in het verleden. En op welke manier. Daarnaast laat de film je ook in het begin van het verhaal in het ongewisse over wat er is gebeurd tijdens Evan’s ‘black outs’. En als je uiteindelijk de ware toedracht ontdekt, verrast de prent je weer met de compleet aangepaste levensloop van de personages. Het knappe van de film is dat je ondanks de ‘platheid’ van de personages steeds betrokken blijft bij hun acties. Door het tijdgereis zie je dan wel steeds dezelfde karakters terug, maar dan wel in een sterk veranderde vorm. Hun gedrag is steeds weer anders, vanwege hun steeds veranderende levensgeschiedenis dankzij Evan’s toedoen.

Het is aan de cast te danken dat de beslommeringen van de personages zo interessant blijft. Het zijn vooral de jonge acteurs als Jake Loyd, Logan Lerman en Sarah Widdows die zeer overtuigend acteren. De drie kindacteurs vertolken Evan, Tommy en Kayleigh op 7-jarige leeftijd. Hun prestatie is erg indrukwekkend en komt zeer naturel over. In deze film wordt je niet ‘getrakteerd’ op extreem schattige kindertjes met vrolijke schaterlachjes, maar op normale kinderen die ook hun slechte kanten hebben. Het komt het realisme van de film alleen maar ten goede. Ook de acteurs die de drie hoofdpersonages op 13-jarige leeftijd vertolken, zijn goed gecast. John Patrick Amedori, William Lee Scott en Irene Gorovaia spelen op een eerlijke manier drie kinderen die flink aan het puberen zijn. Hun spel is ongepolijst en komt sterk over. Je ziet echte mensen en geen gladde, platte Hollywood-personages.

De grootste verrassing is toch wel de hoofdrol van Ashton Kutcher. Dit voormalige fotomodel speelt op een bijzonder ingetogen manier de rol van de volwassen Evan. ‘The Butterfly Effect’ is Kutcher’s eerste zware rol. Voor deze productie was de acteur voornamelijk in schreeuwerige, barslechte komedies als ‘My Boss’s Daughter’ en het nog rampzaligere ‘Dude, Where’s My Car?’ te zien. Voor het grote publiek is de man vooral bekend van zijn MTV-programma ‘Punked’. De chaotische maniertjes van zijn prestatie- en filmcarrière laat Kutcher geheel varen in zijn rol als de getormenteerde Evan. Het spel van de acteur is erg sober en opvallend naturel. Iets wat je zo snel zou verwachten van een persoon als Kutcher die nu niet bekend staat om zijn zorgvuldig uitgekozen rollen en puberale humor.

Naast Kutcher presteren Amy Smart en William Lee Scott ook goed. Hun acteerwerk is degelijk en puur. Acteur Ethan Suplee verdient een speciale vermelding. Suplee is een zwaarlijvige man van zo’n 150 kilo. Het is een verademing om een dikkere persoon eens in een normale, respectvolle manier in een Hollywoodfilm te zien. Suplee zet een mooie rol neer als alternatieve punker en huisgenoot van Kutcher. Ook de acteur Eric Stolz verdient krediet in zijn rol als pedofiele vader, een rol waar veel acteurs zich niet snel aan durven te wagen. Je kunt dus veilig concluderen dat het acteerwerk in ‘The Butterfly Effect’ van een hoog niveau is. Dat is ook nodig in een prent als deze die sterk leunt op de vertolking van de hoofdrolspelers. Voor spectaculaire actie of heftige special effects moet je deze film niet kijken.

Niet dat ‘The Butterfly Effect’ er niet spectaculair uitziet, integendeel, maar het kloppend hart van de film is het dramatisch gehalte van de film. Toch hoef je je visueel ook niet te vervelen, de prent ziet er goed verzorgd uit. De productie zit vol mooie kleuren en kent enkele aardige visuele vondsten. Zo beginnen de letters in Evan’s dagboeken, waarmee hij kan tijdreizen, door elkaar heen te schuiven en gaat de omgeving om hem heen trillen. De in elkaar smeltende kleuren die daarop volgen zien er bevreemdend, maar spectaculair uit. Ook kleine details als het snerpende geluid, schokkerige flashbacks en de bloedneus die Evan krijgt nadat hij de geschiedenis heeft veranderd zien er goed uit.

‘The Butterfly Effect’ is een sterke, spannende en intense film. De regisseurs hebben met deze debuutfilm een erg vindingrijke en geslaagde prent gemaakt, die niet voor iedereen even toegankelijk zal zijn. Het deprimerende thema is nu niet bepaald het standaard werk dat je uit de stallen van de Amerikaanse filmindustrie verwacht. Maar als je deze film een kans geeft zul je ondergedompeld worden in een donker sprookje die nog dagenlang in je hoofd zal blijven zitten. Indrukwekkende film.

Frank v.d. Ven

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 29 juli 2004