The Complete Metropolis (1927)

Regie: Fritz Lang | 148 minuten | actie, drama, thriller, science fiction | Acteurs: Alfred Abel, Gustav Fröhlich, Rudolf Klein-Rogge, Fritz Rasp, Theodor Loos, Erwin Biswanger, Heinrich George, Brigitte Helm, Fritz Alberti, Grete Berger, Olly Boeheim, Max Dietze, Ellen Frey, Beatrice Garga, Heinrich Gotho, Dolly Grey, Anny Hintze, Georg John, Walter Kuehle, Margarete Lanner, Rose Lichtenstein, Hanns Leo Reich, Arthur Reinhardt, Curt Siodmak, Henrietta Siodmak, Olaf Storm, Erwin Vater, Rolf von Goth, Helen von Münchofen, Helene Weigel, Hilde Woitscheff

Jarenlang moesten filmhistorici en -liefhebbers het doen met een verknipte versie van Fritz Langs zwijgende sciencefictionklassieker ‘Metropolis’ (1927). De scènes die uit de film gehaald waren, werden als verloren beschouwd. In de loop der tijd is toch steeds meer beeldmateriaal teruggevonden. Rond de eeuwwisseling verscheen een gedeeltelijk gerestaureerde versie – met een aantal teruggevonden scènes en verbindende titelkaarten die de ontbrekende fragmenten moesten vervangen – die de film alweer dichter bij het origineel van Lang bracht. In 2008 doken in Argentinië ineens nieuwe beelden op, waarvan men dacht dat ze verloren waren gegaan. Vermoedelijk is het beeldmateriaal na de Tweede Wereldoorlog door enkele verstokte nazi’s naar Zuid-Amerika verscheept. Bijna een half uur aan extra beeldmateriaal werd in de film ingepast, zodat Langs oorspronkelijk ruim tweehonderd minuten durende meesterwerk nu weer bijna geheel in eer is hersteld. De nieuwe scènes vormen een welkome aanvulling en helpen de film beter te begrijpen. Ook voor wie het verhaal al kent en de film (in uitgeklede versie) reeds gezien heeft, loont het de moeite de opnieuw gerestaureerde film te bekijken.

In ‘Metropolis’ wordt een angstaanjagend beeld geschetst van hoe het leven eruit zal zien in het jaar 2000 (toen de verre toekomst). De stad Metropolis, gemodelleerd naar de ideeën van Joh. Fredersen (Alfred Abel), is opgedeeld in een ondergrondse en een bovengrondse wereld. Onder leven de arbeiders, die zware machines draaiende moeten houden om het leven voor de denkers boven de grond zo prettig mogelijk te maken. Ze maken dagen van tien uur waarin ze zware, repetitieve handelingen moeten uitvoeren. Freder (Gustav Frölich), de verwende zoon van Joh. Fredersen, heeft er geen idee van wat zich allemaal onder de grond afspeelt, tot hij de mooie Maria (Brigitte Helm) ontmoet en haar volgt naar de ‘onderwereld’. Freder raakt compleet van slag van wat hij ziet en besluit in actie te komen voor de arbeiders. Maria, hun leider, kan zijn hulp goed gebruiken en ziet hem als de bemiddelaar die de boven- en onderwereld nader tot elkaar kan laten komen. Wat ze niet weten is dat Joh. Fredersen intussen de gestoorde professor Rotwang (Rudolf Klein-Rogge) heeft ingeschakeld. Ze besluiten Maria te vervangen door een robot die sprekend op haar lijkt, om de arbeiders zo tot bedaren te brengen. Maar Rotwang heeft heel andere plannen met de robot en zet haar in voor zijn eigen gewin…

Fritz Lang toont in zijn film de gevaren die op de loer liggen als de industrialisatie te ver wordt doorgevoerd. ‘Het brein en de handen kunnen elkaar nooit begrijpen indien het hart niet als bemiddelaar optreedt’, zo luidt het motto van ‘Metropolis’. De verschillende klassen zouden moeten samenwerken om het beste resultaat te behalen. Opmerkelijk is dat Lang zelf een vrij autoritair figuur was, die op de set zijn acteurs commandeerde en figuranten als decorstukken behandelde, maar dat terzijde. De symboliek is in ‘Metropolis’ alom aanwezig. Vooral Bijbelse symbolen, waarvan de zeven hoofdzonden en de brandstapel het meest in het oog springen, spelen een grote rol. Maria zou je kunnen zien als een profeet, een verlosser, die haar (pacifistische) boodschap predikt aan de ontevreden arbeiders. ‘Metropolis’ is een film die uitnodigt om uitgebreid te analyseren. Als puur amusement is deze film minder geschikt, hoewel er genoeg indrukwekkende scènes voorbijkomen. Meest memorabel is het veelvuldig nagebootste fragment waarin Rotwang de robot tot leven wekt – de scène die het begin van de sciencefictionfilm markeert. Maar ook de ontploffing van de M-Machine, de ‘wisseling van de wacht’ en de scène waarin de onderwereld onder water loopt zijn meer dan de moeite waard en doen je versteld staan dat men in 1927 al tot zulke hoogstandjes in staat was. Natuurlijk is het niveau van de effecten niet te vergelijken met de digitale CGI-technieken van tegenwoordig, maar voor die tijd was het meer dan revolutionair wat Lang deed.

Meer nog dan om zijn special effects wordt ‘Metropolis’ herinnerd om zijn verbluffende visuele stijl. Dit is een mooi voorbeeld van het Duitse expressionisme. De bijzondere perspectieven waarin Lang de bizarre reusachtige gebouwen (naar verluid had hij zich laten inspireren door een trip naar New York) en futuristische snelwegen vastlegde, zijn fascinerend. Ook het massale van de arbeiderswereld (36.000 acteurs en figuranten waren bij de film betrokken) weet hij bijzonder treffend uit te beelden. Juist door die groots aangezette stijl – in combinatie met bijpassende muziek – drukt ‘Metropolis’ op niet mis te verstane wijze een onuitwisbaar stempel op iedereen die de film ziet. Daarbij neem je de langdradige middenstukken, het veelal theatrale acteerwerk (vooral Frölich heeft er een handje van) en de lange speelduur voor lief. Thema’s als onderdrukking en revolutie zijn natuurlijk vaker onderwerp in films, maar werden zelden op een manier als deze neergezet. De recentelijk teruggevonden en gerestaureerde fragmenten zijn kwalitatief niet zo goed, maar verduidelijken veel. Waar in de vorige versie de logica nog wel eens ontbrak, brengen de ruim 25 minuten extra beeldmateriaal nu licht in de duisternis.

‘Metropolis’ is niet voor niets een meesterwerk: de film heeft bijzonder veel betekend voor de cinema in het algemeen en het sciencefictiongenre in het bijzonder. En of je je nou laat meeslepen door de verhaallijn of niet: Lang was zijn tijd ver, ver vooruit en imponeert met een visuele stijl die ook drieëntachtig jaar na dato nog altijd ambitieus en ontzagwekkend oogt. Met de recentelijk teruggevonden scènes krijgen we een nog beter beeld van hoe de grote meester het allemaal ooit bedoeld had.

Patricia Smagge