The Cyclist – Bicycleran (1987)

Regie: Mohsen Makhmalbaf | 75 minuten | drama | Acteurs: Moharram Zaynalzadeh, Mohammad Reza Maleki, Esmail Soltanian, Firouz Kiani, Mahshid Afsharzadeh, Samira Makhmalbaf

Mohsen Makhmalbaf is al jaren een toonaangevende figuur in de Iraanse cinema. In zijn jonge jaren zag het er aanvankelijk helemaal niet naar uit dat hij de artistieke kant op zou gaan. Al vanaf zijn achtste hielp hij zijn alleenstaande moeder de eindjes aan elkaar te knopen, door verschillende klusjes uit te voeren. Op zijn zeventiende had hij al dertien verschillende baantjes gehad. In die tijd begon ook de politiek hem aan te spreken en hij richtte een geheime Islamitische militie op. Het duurde niet lang tot hij neergeschoten werd toen hij een politieagent probeerde te ontwapenen. De jonge Mohsen verdween de gevangenis is. Daar ging een wereld voor hem open. Tijdens zijn gevangenschap kreeg hij de mogelijkheid zichzelf intellectueel te ontwikkelen en zijn visie op het leven en de Iraanse maatschappij bij te stellen. De rol die politiek speelde in zijn leven, werd overgenomen door literatuur en kunst. Want, zo ontdekte hij, de Iraanse samenleving heeft meer te lijden onder culturele armoede dan onder wat dan ook. Toen hij kort na de revolutie in 1979 werd vrijgelaten, begon hij als schrijver en filmmaker aan de weg te timmeren. Inmiddels is hij internationaal gezien een van de meest succesvolle Iraanse filmmakers.

Een van zijn eerste films was ‘The Cyclist’ (1987), over de Afghaanse vluchteling Nasim (Moharram Zaynalzadeh) die wanhopig op zoek is naar geld. Zijn vrouw ligt in het ziekenhuis en de rekeningen stapelen zich op. Het ziekenhuis dreigt de behandelingen stop te zetten als hij niet snel betaalt. Nasim is inmiddels zo wanhopig dat hij bereid is alles te doen voor geld. Als een illegaal handeltje niet brengt wat hij gehoopt had, biedt een alternatief zich aan. Een Iraanse zakenman komt ter oren dat Nasim ooit een wielerkampioen was, in zijn vaderland Afghanistan. Hij wil een minicircus opzetten met Nasim als belangrijkste (en enige) attractie. Daarvoor moet de Afghaanse vluchteling wel zeven dagen lang non-stop in de rondte fietsen. Afstappen mag niet; zelfs eten, drinken en urineren moet hij al fietsend doen. Omdat Nasim geen andere uitweg ziet, gaat hij de uitdaging aan. Hij verlaagt zichzelf tot een kermisattractie die tot op het bot wordt uitgebuit. Dorpelingen sluiten weddenschappen af en hebben er veel voor over om de uitslag te beïnvloeden. Straatverkopers proberen hun eigen slagje te slaan. Zelfs de lokale politici beginnen zich ermee te bemoeien. Niemand lijkt zich te bekommeren om Nasims welzijn.

Het individu dat in de tang zit bij de maatschappij en gebukt gaat onder diens grillen – het is een thema dat Makhmalbaf vaker in zijn films gebruikt. ‘The Cyclist’ is als politiek statement zeker geslaagd. De gekte waarin de arme Nasim belandt, de manier waarop de samenleving hem uitzuigt tot er geen druppeltje waardigheid meer in hem zit – de regisseur weet het hartverscheurend in beeld te brengen. Dat hij ook nog eens heel kundig is met een camera, blijkt uit de mooie shots waar hij zijn publiek op trakteert. De openingsscène met de in een grote ton ronddraaiende motor is bijvoorbeeld een heel aardig visueel hoogstandje. Waar ‘The Cyclist’ helaas in tekort schiet is de meeslependheid. Echt doordringen tot de gedachtewereld van Nasim is ons jammer genoeg niet gegund. Hij blijft daardoor een vrij vlak personage, die behalve een eigen wil ook geen eigen mening lijkt te hebben. Het ligt voor de hand dat Makhmalbaf hier bewust voor gekozen heeft, omdat hij niet zozeer het verhaal van Nasim, maar eerder het grotere verhaal (over uitbuiting in het algemeen) wil vertellen. Met een persoonlijker en intiemer verhaal zou vertelling nog intenser worden. Het enige moment waarin we nu in de gedachtewereld van Nasim kruipen, is wanneer hij zijn visioenen heeft. Over zijn zoon die in de put valt of over zijn vrouw die op sterven ligt. Dat is te weinig om echt intens met hem mee te leven.

Het is aan ‘The Cyclist’ goed te zien dat Makhmalbaf nog aan het begin van zijn carrière als filmmaker stond, zeker vergeleken bij zijn beste films, ‘Gabbeh’ (1996) en ‘Kandahar’ (2001). De regisseur gebruikt klare taal om zijn politiek statement te maken en slaagt daar overtuigend in, maar als meeslepend drama schiet de film – vooral door een gebrek aan intimiteit – helaas wat tekort. ”

Patricia Smagge