The Fourth State – Die vierte Macht (2012)
Regie: Dennis Gansel | 115 minuten | thriller | Acteurs: Moritz Bleibtreu, Kasia Smutniak, Max Riemelt, Rade Serbedzija, Mark Ivanir, Javgenji Sitochin, Michael Bornhütter, Isabella Vinet, Ivan Vrgoc, Stipe Erceg, Reiner Schöne, Dragos Bucur, Marco Ammer, Michael Ihnow, Merab Ninidze, Joan Pascu, Masha Tokareva, Cosima Shaw, Alexander Yassin, Jean Denis Römer
‘The Fourth State’ is een politieke thriller over de Duitse journalist Paul Jensen (Moritz Bleibtreu), die voor een krantenuitgeverij in Moskou gaat werken. Zijn baas Onjegin (Rade Serbedzija) is een oude vriend van Pauls overleden vader, die uit het voormalige Oost-Duitsland kwam. Paul houdt zich vooral bezig met glamour en de leven van de sterren, tot hij op straat getuige is van de schokkende moord op een bekende journalist. Is het toeval dat hij vermoord werd nadat hij flinke kritiek had op de Russische regering? Paul denkt van niet en raakt verstrikt in een gevaarlijk complot samen met collega (en “love interest”) Katja (Kasia Smutniak).
De oorspronkelijke Duitse titel van de film is ‘Die vierte Macht’, een uitdrukking die in Nederland ook wel gebruikt wordt om de rol van de pers aan te duiden. Naast de drie machten die in de staatsinrichting worden gebruikt (rechtsprekend – uitvoerend – wetgevend), is het de taak van de pers als “vierde macht” om de andere machten te controleren en misbruik bloot te leggen. Dat is een goed gekozen titel, omdat Paul ontdekt dat er nogal wat schort aan de wijze waarop in Rusland de Westerse democratie wordt vormgegeven. De film bouwt voort op wat er over het lang bekend is: decennialang Communistische dictatuur en nu een autoritair geleid land, waar mensenrechten en persvrijheid vaak ter discussie staan.
‘The Fourth State’ gaat echter nog een flinke stap verder: in de alsmaar groeiende rij van films met samenzweringstheorieën trekt de film een grote broek aan, rond zogeheten “false flag” operaties: hierbij wordt een aanslag uitgevoerd – niet door terroristen, maar door de overheid / geheime diensten / instanties en vervolgens aan terrorisme toegeschreven. De bekende moderne “valse vlag” is de aanslag op de Twin Towers op 11 september – waar de filmmakers ook direct en niet al te subtiel naar verwijzen – en die door de regering-Bush zelf uitgevoerd zou zijn. Iets dergelijks speelt in ‘The Fourth State’ ook, maar dan met betrekking tot Rusland. Hoe en wat zal op deze plaats niet verklapt worden, maar het is een boude stelling die de film betrekt. En wel eentje die het moeilijk heeft om een geloofwaardig verhaal neer te zetten. De film begint veelbelovend met een onverwachte grote explosie en weet de eerste helft ook zeker een langzaam brandende spanning op te bouwen rondom vreemde eend in de bijt Paul, met uitschieters als de aanslag op de journalist (echo’s van Anna Politkovkaja die in 2006 werd doodgeschoten) en een demonstratie die hardhandig wordt neergeslagen. Dan neemt de geweldsspiraal steeds verder toe, met onder andere mishandelingen en opsluiting in een gevangenis. De plot begint te ontrafelen als ook Pauls verleden verweven (b)lijkt te zijn met wat er allemaal gaande is.
Regisseur Dennis Gansel houdt de vaart er goed in en hoopt waarschijnlijk dat de kijkers zich niet al te veel storen aan onwaarschijnlijkheden in de plot. ‘The Fourth State’ leunt zwaar op de prima acteerprestatie van Bleibtreu (speelt die man ooit wel eens nìet goed?), maar dat is niet genoeg om de tekortkomingen in het script en de verfilming daarvan te verbloemen. De internationale cast spreekt Engels met elkaar in de film, wat voor hen waarschijnlijk wel zo handig is, maar het geheel net even een tikje onrealistischer maakt.
Gezien het onderwerp hebben de makers voor deze productie heel wat maatregelen moeten nemen om in Rusland en met name in Moskou te kunnen filmen. Met een verzonnen script voor een compleet andere, niet-bestaande film kregen ze toestemming van de Russische autoriteiten om te filmen in de hoofdstad. Een riskante move, die voor hen gelukkig goed afliep. Veel overige scènes werden opgenomen in de Oekraïne. Dat de makers niet in staat waren om hun film – tenslotte ook vrijheid van meningsuiting – op de plek van bestemming te maken, zegt wel iets over het Rusland van nu. ‘The Fourth State’ weet alleen niet overtuigend een brug te slaan van de werkelijkheid naar het dunne thrillerplotje van de film. Ten overvloede wordt overigens aan het begin van de film nog vermeld dat alle personages en gebeurtenissen fictief zijn. Zodat u als kijker niet het verkeerde idee krijgt.
Hans Geurts
‘The Fourth State’ verschijnt woensdag 22 mei 2013 op DVD.