The Greatest Silence: Rape in Congo (2006)

Regie: Lisa Jackson | 84 minuten | documentaire

In Congo heeft een sinds 1998 heersend conflict tussen verschillende gewapende groeperingen meer dan 3,5 miljoen doden gekost. Ondanks het feit dat de strijdende partijen in 2003 een overeenkomst hebben afgesloten en er een overgangsregering opgericht is, blijft het geweld voortduren. Moorden, verkrachtingen en andere geweldplegingen zijn er schering en inslag. Vooral vrouwen zijn hiervan het slachtoffer. Seksueel geweld werd in het zes jaar durende conflict als oorlogswapen gebruikt. Het merendeel van de betrokken partijen – het Rwandese leger, de Congolese Mai Mai rebellen, de Burundese en Rwandese gewapende groeperingen – hebben vrouwen en kinderen verkracht en mishandeld om de controle te winnen over burgers en territorium. De “UN Human Rights Commission Special Rapporteur on Violence Against Woman” spreekt zelfs van het systematische gebruik van verkrachting en andere vormen van seksueel geweld in het oosten van Congo.

In de documentaire ‘Rape in Congo’ uit de serie ‘The Greatest Silence’ gaat de maakster Lisa Jackson naar Congo om verschillende vrouwen te ontmoeten die slachtoffer zijn geworden van deze verkrachtingen en mishandelingen. Lisa is zelf ook verkracht door meerdere mannen tegelijk. In de documentaire probeert ze te achterhalen waarom mannen verkrachten, waar die woede vandaan komt en waarom oorlog en verkrachting vaak samenvallen.

Ze spreekt hierover allerlei vrouwen die verkracht zijn, meestal door meerdere mannen. Vaak lopen ze het HIV-virus op of krijgen ze aids. Sommige vrouwen worden daarnaast ook verminkt, waardoor soms hun baarmoeder verwijderd moet worden of ze hun urine niet meer op kunnen houden. Vrouwen voelen zich vaak te beschaamd om te vertellen wat hen is overkomen. Mannen willen meestal niet meer trouwen met verkrachte vrouwen en ze worden door hun families verstoten. Erover praten blijft dan ook taboe. Bovendien blijkt dat verkrachting in de Congolese wet niet expliciet is verboden, waardoor de vrouwen geen poot hebben om op te staan.

De verhalen van de slachtoffers zijn vreselijk. Het een nog erger dan het ander en ze lijken er helemaal alleen voor te staan. Het is dan ook een verademing om te zien dat er verschillende initiatieven zijn om ze te steunen. Zo zijn er opvangtehuizen, worden er praatgroepen georganiseerd en wordt er zelfs vrolijk in groepen met elkaar gezongen. De vrouwen zien er dan zo blij uit dat je bijna niet zou denken dat ze zoiets traumatisch hebben meegemaakt.

De documentaire is sfeervol gefilmd, met enerzijds beelden van de vrouwen en hun dagelijkse leven in Congo en anderzijds beeldmateriaal over de geschiedenis en de huidige staat van het land. Beeld en inhoud geven een uitgebreid en gebalanceerd beeld van de situatie.

Maar het meest bijzondere aan de documentaire is het feit dat de maakster het voor elkaar heeft gekregen om een aantal soldaten die de daden op hun geweten hebben te interviewen. De mannen geven aan dat het de oorlog is die hen tot deze dingen verplicht. Ze hebben nu eenmaal behoeftes en vrouwen kunnen moeilijk in discussie gaan met mannen met wapens. Bovendien geeft sex de mannen kracht, waardoor zij het gevecht weer beter aan kunnen. Vrouwen zijn het volgens hen dus verplicht omdat zo het land gered wordt. Bij sommige soldaten is het schuldgevoel van het gezicht af te lezen, bij anderen helemaal niet. Deze kunnen niet eens een optelsom maken van alle vrouwen die ze hebben misbruikt, omdat het er zoveel waren.

Maar één van de vrouwen, Marie Jeanne, blijkt wel verder te kunnen gaan met haar leven. Hoewel ze al een aantal kinderen heeft en verkracht werd, blijkt er toch een man te zijn die haar wil trouwen en met haar een leven wil delen. Haar geluk geeft dan ook de hoop dat de andere vrouwen ook een betere toekomst in het verschiet ligt.

Karin van der Laan