The Long Season (2017)

Regie: Leonard Retel Helmrich | 117 minuten | documentaire

Samen met de Syrische cameravrouw Ramia Suleiman verbleef documentairemaker Leonard Retel Helmrich voor ‘The Long Season’ gedurende ongeveer een jaar minimaal een paar dagen per maand in kamp Khiara, een van de vele tentenkampen in de Bekaa-vallei in Libanon, aan de grens met Syrië. Oorspronkelijk gesticht door Syrische seizoensarbeiders, veelal uit Raqqa, is het een compacte leefgemeenschap geworden waar vrouwen de dienst uitmaken, terwijl mannen de baas proberen te spelen. Door Helmrichs kenmerkende ‘single shot cinema’-techniek, waarmee met een kleine handcamera in vloeiende bewegingen intuïtief de actie van zo nabij mogelijk wordt gevolgd, waan je je een voyeur van de dagelijkse beslommeringen en de persoonlijke drama’s.

De documentaire kent een bijzondere ontstaansgeschiedenis. Tijdens de montageperiode, begin 2017, heeft Helmrich na een hartstilstand wekenlang in een coma gelegen. Na overleg met diens familie heeft producent Pieter van Huystee samen met Suleiman de film afgerond. Kort voor de première tijdens IDFA 2017 heeft de nog nauwelijks herstelde Helmrich het eindresultaat kunnen zien, en zijn goedkeuring gegeven in de vorm van een opgestoken duim. Hoewel hij dus niet betrokken was bij de eindmontage, is het wel volledig zijn film. Het eindresultaat bevat de verhaallijnen en thematiek die hij gaandeweg ontwaarde, en met Suleiman heeft doorgenomen.

Helmrichs manier van documenteren bestaat louter uit observeren. Nadat hij en Suleiman een band hadden opgebouwd met de bewoners van het tentenkamp, zijn ze gaan filmen. ‘The Long Season’ wordt volledig zonder context gepresenteerd, wat voor onervaren documentairekijkers een lichte belemmering kan zijn. Maar de montage is dusdanig dat er een duidelijk verhaal uit spreekt, met een aantal hoofdpersonages.

Zoals gezinshoofd Abu Hussein, die naast zijn zwangere vrouw Yisra een tweede vrouw neemt, Zahra. Van meet af aan liggen de twee vrouwen elkaar voor geen meter, wat een paar intense ruzies oplevert, waar Hussein zich afzijdig van probeert te houden. Of onderwijzeres Maria, die een universitaire opleiding heeft afgerond en zich mislukt voelt omdat ze nu als vluchteling in een tentenkamp zit. Ondanks de waarschuwingen van de anderen in het tentenkamp, overweegt ze sterk om de wil van haar vader op te volgen en terug te keren naar het door ISIS bezette Raqqa, om te gaan trouwen. (Wie de documentaire ‘City of Ghosts’ heeft gezien, weet wat voor afschuwelijk lot haar daar hoogstwaarschijnlijk te wachten staat.) En collega-onderwijzer Hamoud die zijn heimelijke liefde voor Maria wel uitspreekt tegen anderen, maar niet tegen Maria zelf. Als zij vastbesloten lijkt naar Raqqa te gaan, trouwt hij vervolgens met een andere vrouw.

‘The Long Season’ toont het onderlinge gekonkel, het verdriet en de onzekerheid van de kampbewoners. De documentaire velt nergens een oordeel, maar het is verleidelijk om aan te nemen dat Helmrich de kant van de vrouwen kiest, die zich staande moeten houden in een strikt patriarchale samenleving. Soms is het jammer dat de documentaire ergens niet verder op ingaat. Als bijvoorbeeld Hamouds aanstaande echtgenote haar hart lucht bij Zahra, over dat ze verwacht had dat ze vrijer kon leven in het kamp, maar dat Hamoud zich heel conservatief blijkt op te stellen over haar vrijetijdskleding. Voor wie denkt dat de mannen maar van alles kunnen flikken, is er een mooie opsteker in de vorm van Abu Husseins zoon, die zichzelf in zijn arm snijdt als het meisje waar hij zich mee wil verloven geen interesse in hem toont. Wanneer hij haar vader apart neemt in de hoop dat die wel voor hem zal pleiten, krijgt hij glashard te horen dat hij het uit zijn ‘kippenbrein’ moet zetten.

De mensen zijn onderling vaak hard voor elkaar, maar er wordt ook plezier gemaakt. Met bijvoorbeeld een geïmproviseerde flipperkast, of een sneeuwballengevecht. Vooral de scènes in het schooltje zijn hoopgevend. Maar tegelijkertijd in- en intriest. Iedereen heeft het over het geliefde Syrië, maar voor niemand is het veilig om terug te keren. Dat Maria ondanks de horrorverhalen uit Raqqa serieus overweegt om de wil van haar vader op te volgen, is hartverscheurend. Wat er uiteindelijk van haar geworden is, vertelt de documentaire niet. Maar er bestaat een plan om een vervolg te maken, waarin enkele van de mensen gevolgd worden tijdens hun terugkeer naar Raqqa, aldus Ramia Suleiman in de Filmkrant.

Al met al is ‘The Long Season’ door de gekozen vorm een bijzondere en vooral indringende documentaire. Soms wordt er wat al te voyeuristisch te werk gegaan. Als bijvoorbeeld een klein meisje verdrietig wegrent na een conflict, blijft de camera maar om haar heen draaien om een glimp van haar tranen op te vangen. Aan de andere kant levert deze werkwijze wel een zo eerlijk en intiem mogelijk beeld op. Dat ook vooral nare karaktereigenschappen van enkele van de vluchtelingen getoond worden, valt bijzonder te prijzen. Dit is geen smeekbede om vluchtelingen te helpen omdat ze zielig zouden zijn, dit is een genuanceerd portret van een ontheemde gemeenschap die terugverlangt naar een door oorlog geteisterd thuisland. Zoals Zahra opmerkt: “De hel hier is beter dan de hel daar.”

Wouter de Boer

Waardering: 4

Bioscooprelease: 28 december 2017