Welt am Draht (1973)

Regie: Rainer Werner Fassbinder | 205 minuten | misdaad | Acteurs: Klaus Löwitsch, Barbara Valentin, Mascha Rabben, Karl Heinz Vosgerau, Wolfgang Schenck, Günter Lamprecht, Ulli Lommel, Adrian Hoven, Ivan Desny, Joachim Hansen, Kurt Raab, Margit Carstensen, Ingrid Caven, Gottfried John, Rudolf Lenz, Lilo Pempeit, Heinz Meier, Peter Chatel, Rainer Hauer, Ernst Küsters, El Hedi ben Salem, Karl Scheydt, Solange Pradel, Bruce Low, Elma Karlowa, Maryse Dellanoy, Werner Schroeter, Magdalena Montezuma, Christine Kaufmann, Rainer Langhans, Corinna Brocher, Dora Karras-Frank, Katrin Schaake, Peter Gauhe, Christine Maybach, Walter Sedlmayr, Eddie Constantine, Rudolf Waldemar Brem, Peter Kern, Karsten Peters, Peter Moland, Doris Mattes

‘Welt am Draht’ is Rainer Werner Fassbinders tweedelige televisiebewerking van Daniel Galouye’s roman Simulacron-3. De TV-film dateert uit 1973 en sinds 2010 is er een gerestaureerde versie beschikbaar. De originele beelden zijn gedigitaliseerd en opgefrist en daarmee weer voor een geheel nieuw publiek beschikbaar. Of ‘Welt am Draht’ zo een vier decennia later als een van de vergetelheid gered meesterwerk of gedateerde curiositeit van Fassbinder kan worden beschouwd is nu de vraag. De huidige generatie kijkers zal een verhaal over virtuele werelden en “wat is realiteit?” al snel vergelijken met de overschatte ‘The Matrix’ trilogie, die niet veel anders was dan een samenraapsel van andere films en boeken over dit onderwerp, verpakt in een digitaal actiespektakel met een vleugje Oosterse vechtkunst onder aanvoering van de sympathieke maar wandelende surfplank Keanu Reeves. Hoofdpersonage Fred Stiller (gespeeld door Klaus Löwitsch) duikt onder andere met behulp van een speciale helm de virtuele wereld in en wordt weer terug gehaald in een telefooncel die hij op tijd dient te bereiken. Verrassend om deze door de ‘The Matrix’ gepopulariseerde elementen in een Duitse televisieproductie van dertig jaar eerder terug te zien.

Minder verrassend maar veelzeggend is dat ‘Welt am Draht’ met een velen malen kleiner budget en zo goed als geen middelen voor speciale effecten, laat staan digitale animatie, het scifi gegeven van virtuele realiteit en de daarbij behorende filosofische en psychologische kwesties, veel bevredigender uitwerkt. Namelijk, met geduld, krachtige cinematografie en geen vliegende monsters. Fassbinder en cameraman Michael Ballhaus doen hun uiterste best om de TV-film er visueel zo betoverend mogelijk uit te laten zien: met telelenzen, groothoeklenzen, merkwaardige cameraposities, uitgekiende framing en heel veel spiegels. Ten minste één keer kunnen we een glimp van Fassbinder zelf in zo een spiegel opvangen of zien we heel duidelijk de schaduw van de camera op een boshut en worden we er aldus aan herinnerd dat ‘Welt am Draht’ geen gelikte grote productie is, maar wel met een aan bezetenheid grenzend enthousiasme gemaakte auteursfilm. Fassbinder laat zich op puur filmisch gebied geen beperkingen opleggen: weliswaar geen met de computer mogelijk gemaakte bullet time en rondcirkelende “virtuele camera” zoals in ‘The Matrix’, maar wel een scène waarin de camera zo mooi zwevend rondom Stiller, in gesprek met een journalist, blijft ronddraaien dat het bewondering oogst. Cinematografisch gezien niet per se allemaal heel origineel, maar wel zeer kunstig en effectief toegepast.

Het geheel levert een uiterst stilistische film op die in combinatie met de opzettelijke klinische en kunstmatige sfeer en een bij elkaar geraapte cast van beroepsacteurs en seventies hippe figuren uit het Duitse kunstenaarsmilieu, gelardeerd met wat gespierde halfontblote kerels (een fascinatie van Fassbinder), een bizarre en soms wat gedateerde indruk maakt. Echter om ‘Welt am Draht’ af te doen als slechts een curiositeit zou deze fascinerende psychologische sciencefiction thriller geen recht doen.

Alberto Ciaccio

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 8 juli 2010